De ezeldrijver

 

Deze week vertoefde ik in het voortjakkerende gezelschap van Friedrich Nietzsche.
Aanleiding was een column van Nigel Warburton over Arthur Schopenhauer, een pleidooi voor "helderheid".

Ik moet het toegeven, ik zat vrijwel onmiddellijk op mijn paard.
Ik heb namelijk een volle vijf minuten zitten zoeken naar "de schaal van helderheid" en een volle vijf minuten naar de "Schopenhauer scale".
NIKS!
Alweer een maat voor niets. Een tigste voorbeeld van de maatschappij van vandaag. Iedereen oreert en declameert er vrolijk op los. Als we maar helder zijn! Hoe meer discussie hoe beter! Lang leve het debat!
Het lijkt wel een column geschreven op een godvergeten boemeltrein die je van A naar B brengt.
(Sorry Nigel, het is de schuld van Nietzsches besmettelijke proza)

Ik, ik schrijf al wandelend. Ik vertrek in A en ik eindig in ..., ja waar eindig ik?
Ik lijd aan jongdementie wat dat betreft.

"Alle waarheid doorloopt drie stadia: allereerst, wordt hij belachelijk gemaakt, ten tweede wordt hij krachtdadig tegengewerkt en ten derde wordt hij geaccepteerd als vanzelfsprekend."
Arthur Schopenhauer
Behalve dit citaat van Schopenhauer heb ik nooit iets gelezen van de brave man.
"Dat wordt geaccepteerd als een vanzelfsprekendheid", dacht ik bij mezelf toen ik het las.
En ik dacht aan Nietzsche:
"Schopenhauer vergriff sich hier, wie er sich in Allem vergriffen hat."
"Schopenhauer zat er hier naast, zoals hij er altijd naast zat".
Dat lijkt mij een voorbeeld van heldere taal.

Maar er was een stukje tekst dat door mijn hoofd bleef spoken.
"Perhaps his most important influence in philosophy was on Friedrich Nietzsche, who later turned on him, mocking him for being a pessimist who played the flute (Schopenhauer did literally play the flute)."
De filosofie van Nietzsche interesseert mij geen fluit zolang er ook maar een zweem van de filosofie van Schopenhauer in zou zitten. In dat opzicht ben ik mateloos geïnteresseerd in de vraag "Wanneer was er het inzicht bij Nietzsche dat de filosofie van Schopenhauer niet zijn filosofie was?"
(Het antwoord op die vraag hangt onvermijdelijk samen met het ervaren van je eigen filosofie.)



(Wat een prachtige artieste is die Carmel !)


Dat vraagt om een onderzoek. (Een beetje overbodig voor de Nietzsche liefhebber vermoed ik, maar voor eenieder die liefhebber wil worden: Nietzsche source.)
En de zoekterm "Schopenhauer" levert 768 vermeldingen op in 503 verschillende teksten.

Cruciaal in de tijdlijn is de datum 19/12/1876, een brief aan Cosima Wagner, waarin Nietzsche voor het eerst melding maakt van een verschil met de leer van Schopenhauer (Differenz mit Schopenhauer’s Lehre).
Vanuit mijn standpunt is dat problematisch. Zouden de vroege filosofische werken van Nietzsche dan niet Nietzscheaans zijn?

..... Zijpad.
Soms bewandel je een doodlopend weggetje en keer je terug op je schreden. Maar ik wil het u niet onthouden, misschien is er wel een adembenemend uitzicht.
De eigenlijke tekst luidt als volgt: "werden Sie sich wundern, wenn ich Ihnen eine allmählich entstandene, mir fast plötzlich in’s Bewußtsein getretene Differenz mit Schopenhauer’s Lehre eingestehe?"
Zou het je verbazen als een "geleidelijk aan ontstaan" verschil zich "plots" in je bewustzijn nestelt? ......

In "Oneigentijdse beschouwingen" (geschreven in de periode 1873-1876) zit er een essay met de titel "Schopenhauer als opvoeder". Misschien zou daar wel de oplossing in te vinden zijn.
Vanuit mijn standpunt was dat problematisch. Ik had dat werk namelijk nog niet gelezen.
Boekhandel dus.
Ik had een dubbelzinnig "gevoel" bij de tekst.
Er waren fragmenten waar ik volmondig "Ja" zei, en dan andere waarvan ik dacht Schopenhauer hemzelve te moeten aanhoren.
In een brief aan zijn zus uit 1885 geeft Nietzsche een verklaring.

Daß man aber eigentlich nur unter Gleichgesinnten, Gleich-Gewillten gedeihen kann, ist mein Glaubenssatz (bis hinab zur Ernährung und Förderung des Leibes); daß ich keinen habe, ist mein Malheur. Meine Universitäts-Existenz war der langwierige Versuch der Anpassung an ein falsches Milieu; meine Annäherung an Wagner’s war dasselbe, nur in entgegengesetzter Richtung. Fast alle meine menschlichen Beziehungen sind aus den Anfällen des Vereinsamungs-Gefühls entstanden: Overbeck, so gut als Rée, Malvida so gut als Köselitz — ich bin lächerlich-glücklich gewesen, wenn ich mit Jemandem irgend ein Fleckchen und Eckchen gemein fand oder zu finden glaubte.
...
Alles, was ich bisher geschrieben habe, ist Vordergrund; für mich selber geht es erst immer mit den Gedankenstrichen los. Es sind Dinge gefährlichster Art, mit denen ich zu thun habe; daß ich dazwischen in populärer Manier bald den Deutschen Schopenhauern oder Wagner’n anempfehle, bald Zarathustra’s ausdenke, das sind Erholungen für mich, aber vor Allem auch Verstecke, hinter denen ich eine Zeit lang wieder sitzen kann



   Artist: Odette Kahwagi

Het is echter mijn overtuiging dat men alleen echt kan gedijen onder gelijkgestemde, gelijkgestemde mensen (tot aan het voeden en bevorderen van het leven); het is mijn pech dat ik er geen heb. Mijn universitaire bestaan ​​was een langdurige poging om me aan te passen aan een vals milieu; mijn benadering van die van Wagner was hetzelfde, alleen in de tegenovergestelde richting. Bijna al mijn menselijke relaties kwamen voort uit aanvallen van eenzaamheid: Overbeck, zo goed als Rée, Malvida en Köselitz - ik was belachelijk blij toen ik een plek of hoek met iemand gemeen vond, of dacht te vinden. ... Alles wat ik tot nu toe heb geschreven is voorgrond; bij mij begint het altijd met de gedachtestreepjes. Het zijn de dingen van de gevaarlijkste soort waar ik mee te maken heb; het feit dat ik tussendoor op volkse wijze de Duitsers Schopenhauer of Wagner aanbeveel, weldra Zarathoestra's voorstelling (?), dat zijn recreaties voor mij, maar bovenal schuilplaatsen waar ik weer even achter kan zitten

Daar kan ik mee leven. Nietzsche recreëerde Schopenhauer naar zijn beeld.
Er blijft een drempel tussen beide.
De drempel tussen Nietzsche en Schopenhauer is soms nauwelijks waarneembaar en soms onoverkomelijk hoog.
Veronderstel het volgende:
"Alle waarheid doorloopt drie stadia: allereerst, wordt hij belachelijk gemaakt, ten tweede wordt hij krachtdadig tegengewerkt en ten derde wordt hij geaccepteerd als vanzelfsprekend."
Friedrich Nietzsche.
Ik zou het een ronduit schitterende uitspraak gevonden hebben!
Waar ligt de drempel dan?
Het is een ervaring. Nietzsche als gelijkgezinde, gelijkwillende ervaren hebben.
Van zodra je die ervaring gedeeld hebt worden uitspraken - tegen een achtergrond - geprojecteerd.
Neem nu "word wie je bent".
Ik vind dat een prachtige uitspraak.
Omdat hij VOOR MIJ overbodig is.
"Werde der, der du bist“: das ist ein Zuruf, welcher immer nur bei wenig Menschen erlaubt, aber bei den allerwenigsten dieser Wenigen überflüssig ist."
("Word wie je bent" is een uitspraak die slechts weinigen gegeven is, en bij de allerweinigsten van deze weinigen is ze overbodig.)

Maar laten we nog een poging wagen om op zijn minst helder af te sluiten:
"Helligkeit", 29 vermeldingen in 27 verschillende teksten.
Verwöhnt. — Man kann sich auch in Bezug auf die Helligkeit der Begriffe verwöhnen: wie ekelhaft wird da der Verkehr mit den Halbklaren, Dunstigen, Strebenden, Ahnenden! Wie lächerlich und doch nicht erheiternd wirkt ihr ewiges Flattern und Haschen und doch nicht Fliegen- und Fangen-können!
Spoiled.— One can also spoil oneself with regard to the clarity of concepts: how disgusting it becomes to have intercourse with the half-clear, hazy, striving, anticipating! How ridiculous and yet not amusing is their eternal fluttering and chasing and yet not being able to fly and catch!

Helderheid:
Schopenhauer en Nietzsche zijn zoals "geleidelijk aan ontstaan" en "plots ontstaan".
Je kan ze, hoeveel woorden je ook gebruikt, niet beide willen!

Helderheid:
"Waar ben je weer allemaal mee bezig?", roept mijn vrouw door de gang, "ik ga een film zien. Kom je?"