De slaaf

 
PROPOSITIO
Spinoza is een stokebrand.

DEMONSTRATIO
Spinoza is geen cadeau om te lezen. Ik heb een stil vermoeden dat Spinoza veel gelezen wordt om te snoeven. "Kijk eens hoe intelligent ik ben, ik lees Spinoza. En ik begrijp het nog ook !"
Dat begrijpen is relatief.
Zo claimen zowel de gelovigen als de atheïsten Spinoza. Het lijkt wel of ze een verschillend boek lazen.
De atheïsten beroepen zich op het "deus sive natura" van Spinoza.
In deze interpretatie zijn "God" en "Natuur" onderling uitwisselbare begrippen.
Waarop de gelovigen dan weer steigeren. Die Verlichtingsfilosofen hebben Spinoza niet aandachtig genoeg gelezen.
En ze verwijzen naar een brief van Spinoza.
“All things, I say with Paul, are in God and move in God. As to the view [of some] that [my book] rests on the identification of God with Nature (by the latter of which they understand a kind of mass or corporeal matter) they are quite mistaken.”
Ze (de atheïsten) vergissen zich over de identificatie van God met de Natuur.
Gemakshalve "vergeten" ze (de gelovigen) dan wat er tussen haakjes staat (hoe zij de natuur begrijpen).
Hoe moet de natuur begrepen worden?

"Verstaat de bepaalde natuur, door de welke de zaake is dat ze is, en dat van haar in geenerly
wyze kan afgescheide worden, zonder ook met een die zaak te vernietigen: als dat tot het wezen
van een berg behoort dat hy een dal hebbe, of’t wezen van de berg is dat hy een dal hebbe: het
welk waarlyk eeuwig en onveranderlyk is, en altyd moet zyn in ’t concept van een berg, schoon hy
nooyt was of is."

Daar kunnen de niet-gelovigen ook even in stilte over nadenken.

COROLLARIUM
De teksten van Spinoza zijn bedoeld als breinbrekers.
Letterlijk.
Hij speelt met je voeten tot je dat door hebt. Tot je brein gebroken is.
Hij is een goochelaar. Hij kijkt naar zijn linkerhand om je de illusie te geven dat het daar te gebeuren staat, terwijl hij met de rechterhand zijn truc uithaalt.
Het is als het spelletje "de markt van Namen".
Spinoza  zit in een kring met een aantal bekenden en zegt: "Ik ga naar de markt van Namen en ik koop een borstel."
"En jij Lambert, wat koop jij?" vraagt Spinoza aan zijn rechterbuur.
"Euh, ik koop een brood", antwoordt Lambert verbouwereerd.
"Neen", zegt Spinoza, "jij mag geen brood kopen op de markt van Namen".
"Adriaan?" vraag Spinoza.
"Ik koop een appel", antwoordt Adriaan met een brede glimlach op zijn gezicht, want hij weet hoe het spelletje in mekaar zit.
En zo gaat dat maar verder, een heel boek lang.
Als je het spelletje door hebt, is het nog leuk voor even om de anderen te zien zwoegen, maar het gaat toch ook wel een beetje vervelen.

Een lange inleiding over Spinoza"om dan nu allengskens ter zaak te komen."
Onder het motto "klaare kennisse" wil ik het hebben over zijn boek "Korte Verhandeling van God, de Mensch en des Zelfs Welstand."

Maar klaare kennisse noemen wy dat ’t welk niet en is door overtuyging van reeden
maar door een gevoelen, en genieten van de zaake zelve, en gaat de andere verre te
boven. (tweede deel, CAP II, 2)

Men vermoedt dat de Korte Verhandeling een vertaling is van een werk in het Latijn dat verloren is geraakt. Dat blijkt uit de overgeleverde Nederlandse kopie.

Literaire hoogvlieger van de vertaler (of kopiist) van dienst:
Op dat die daarvan zo breed opgeven, en hun drek, en vuyligheid aan de eenvoudige voor Amber de grys in de vuyst duwen, een maal de mond gestopt mogten worden.
Blijft alleen de vraag of je Amber de grys op de markt van Namen kan kopen?

De slaverny van een zaake bestaat in onderworpen aan uytterlyke oorzaaken, de vryheid daar
en tegen, aan de zelve niet onderworpen, maar daar van bevryd te zyn.

Jacques Derrida

Prachtige anderhalve minuut.
Om daarna in clichés te vervallen.
Dat is de start van de filosofie.

Gustave de Molinari

 
Gustave de Molinari.
Ik had er nog nooit van gehoord moet ik eerlijk toegeven.
Maar Rik Torfs kreeg de "Prijs voor de Vrijheid" en gaf de bijhorende Gustave de Molinari-lezing.
Vandaar dat ik weer wat wijzer geworden ben, ik weet nu wie Gustave de Molinari is.
Een lezing over de vrijheid van meningsuiting.
Als ik "vrijheid van meningsuiting" lees, ben ik "geconditioneerd" om aan Kierkegaard te denken.
"Mensen eisen vrijheid van meningsuiting als compensatie voor de vrijheid van denken waar ze zelden gebruik van maken."
Voorwaar een visie vanuit christelijk-filosofische hoek.
Wat bedoelt Kierkegaard daarmee?
Ik heb daar over nagedacht en ik geef u mijn bevindingen vrijblijvend mee.
Stel dat u zich "bezondigt" aan een Torfsistische uitspraak.
Een Torfsistische uitspraak is paradoxaal genoeg geen beleefde formulering van een mening, maar een uitspraak die er uitsluitend op gericht is de mens Rik Torfs zo diep mogelijk te kwetsen.
Stel dat Sören, een goede vriend van Rik Torfs (want Rik Torfs is behalve immuun voor Torfsistische uitspraken ook een voorstander van de vrije meningsuiting), het na de zoveelste belediging niet meer kan aanhoren en zich op een bepaald ogenblik zou laten verleiden tot de boude uitspraak: "En nu is het genoeg geweest."
In dat geval zou ik niet alleen begrip hebben voor Sören, ik zou zijn oproep ook volop steunen.
Het gaat hier immers niet meer over de vrijheid van meningsuiting. Het gaat over herhaling van meningsuiting.
Mensen verwarren het recht op vrije meningsuiting met het vermeende recht om in herhaling te vallen.
En herhaling is niet denken. Herhalen is herhalen.

P.S. de leraar had het ook niet begrepen, maar hij bedacht wel een volstrekt nieuwe uitspraak.

(Geef ze even om op gang te komen ...)

Zygmunt Bauman

"Le seul moyen d'affronter un monde sans liberté est de devenir si absolument libre qu'on fasse de sa propre existence un acte de révolte".
Albert Camus.
 
Het zal je maar overkomen !
Voor één keer in je leven schrijf je iets waar mijn aandacht op gevestigd wordt en dan dichten ze het nog aan een andere schrijver toe.

Bij nader onderzoek blijkt het citaat niet afkomstig van Camus, maar van Zygmunt Bauman

Maar kom, zelf zou ik er best mee kunnen leven dat mijn schrijfsels aan iemand anders zouden toegewezen worden. Er zijn ergere dingen.
Verkeerd begrepen worden bijvoorbeeld.
Stel je voor dat er iemand een essentie zou verbinden aan een gedachte van mij (een essentie zoals in de zin van Zygmunt Bauman: "Le seul moyen d'affronter un monde sans liberté est de devenir si absolument libre qu'on fasse de sa propre existence un acte de révolte").

Dat "verkeerd begrepen worden" lijkt mij gruwelijker dan de ergste nachtmerrie.

Zo publiceert de Oxford University Press een "call for papers".
Over de bijdrage van Nietzsche aan de ethiek!
Nietzsche SCHREEUWT, en niet zomaar een enkele keer, "Ich bin der erste Immoralist : damit bin ich der Vernichter par excellence."
Helaas, dat is onvoldoende voor een essay van de Oxford University Press.
Geen 8000 (acht-duizend) woorden.

Ik schrijf nog liever een essay over de bijdrage van de atoombom aan Hiroshima.

De ezeldrijver

 

Deze week vertoefde ik in het voortjakkerende gezelschap van Friedrich Nietzsche.
Aanleiding was een column van Nigel Warburton over Arthur Schopenhauer, een pleidooi voor "helderheid".

Ik moet het toegeven, ik zat vrijwel onmiddellijk op mijn paard.
Ik heb namelijk een volle vijf minuten zitten zoeken naar "de schaal van helderheid" en een volle vijf minuten naar de "Schopenhauer scale".
NIKS!
Alweer een maat voor niets. Een tigste voorbeeld van de maatschappij van vandaag. Iedereen oreert en declameert er vrolijk op los. Als we maar helder zijn! Hoe meer discussie hoe beter! Lang leve het debat!
Het lijkt wel een column geschreven op een godvergeten boemeltrein die je van A naar B brengt.
(Sorry Nigel, het is de schuld van Nietzsches besmettelijke proza)

Ik, ik schrijf al wandelend. Ik vertrek in A en ik eindig in ..., ja waar eindig ik?
Ik lijd aan jongdementie wat dat betreft.

"Alle waarheid doorloopt drie stadia: allereerst, wordt hij belachelijk gemaakt, ten tweede wordt hij krachtdadig tegengewerkt en ten derde wordt hij geaccepteerd als vanzelfsprekend."
Arthur Schopenhauer
Behalve dit citaat van Schopenhauer heb ik nooit iets gelezen van de brave man.
"Dat wordt geaccepteerd als een vanzelfsprekendheid", dacht ik bij mezelf toen ik het las.
En ik dacht aan Nietzsche:
"Schopenhauer vergriff sich hier, wie er sich in Allem vergriffen hat."
"Schopenhauer zat er hier naast, zoals hij er altijd naast zat".
Dat lijkt mij een voorbeeld van heldere taal.

Maar er was een stukje tekst dat door mijn hoofd bleef spoken.
"Perhaps his most important influence in philosophy was on Friedrich Nietzsche, who later turned on him, mocking him for being a pessimist who played the flute (Schopenhauer did literally play the flute)."
De filosofie van Nietzsche interesseert mij geen fluit zolang er ook maar een zweem van de filosofie van Schopenhauer in zou zitten. In dat opzicht ben ik mateloos geïnteresseerd in de vraag "Wanneer was er het inzicht bij Nietzsche dat de filosofie van Schopenhauer niet zijn filosofie was?"
(Het antwoord op die vraag hangt onvermijdelijk samen met het ervaren van je eigen filosofie.)



(Wat een prachtige artieste is die Carmel !)


Dat vraagt om een onderzoek. (Een beetje overbodig voor de Nietzsche liefhebber vermoed ik, maar voor eenieder die liefhebber wil worden: Nietzsche source.)
En de zoekterm "Schopenhauer" levert 768 vermeldingen op in 503 verschillende teksten.

Cruciaal in de tijdlijn is de datum 19/12/1876, een brief aan Cosima Wagner, waarin Nietzsche voor het eerst melding maakt van een verschil met de leer van Schopenhauer (Differenz mit Schopenhauer’s Lehre).
Vanuit mijn standpunt is dat problematisch. Zouden de vroege filosofische werken van Nietzsche dan niet Nietzscheaans zijn?

..... Zijpad.
Soms bewandel je een doodlopend weggetje en keer je terug op je schreden. Maar ik wil het u niet onthouden, misschien is er wel een adembenemend uitzicht.
De eigenlijke tekst luidt als volgt: "werden Sie sich wundern, wenn ich Ihnen eine allmählich entstandene, mir fast plötzlich in’s Bewußtsein getretene Differenz mit Schopenhauer’s Lehre eingestehe?"
Zou het je verbazen als een "geleidelijk aan ontstaan" verschil zich "plots" in je bewustzijn nestelt? ......

In "Oneigentijdse beschouwingen" (geschreven in de periode 1873-1876) zit er een essay met de titel "Schopenhauer als opvoeder". Misschien zou daar wel de oplossing in te vinden zijn.
Vanuit mijn standpunt was dat problematisch. Ik had dat werk namelijk nog niet gelezen.
Boekhandel dus.
Ik had een dubbelzinnig "gevoel" bij de tekst.
Er waren fragmenten waar ik volmondig "Ja" zei, en dan andere waarvan ik dacht Schopenhauer hemzelve te moeten aanhoren.
In een brief aan zijn zus uit 1885 geeft Nietzsche een verklaring.

Daß man aber eigentlich nur unter Gleichgesinnten, Gleich-Gewillten gedeihen kann, ist mein Glaubenssatz (bis hinab zur Ernährung und Förderung des Leibes); daß ich keinen habe, ist mein Malheur. Meine Universitäts-Existenz war der langwierige Versuch der Anpassung an ein falsches Milieu; meine Annäherung an Wagner’s war dasselbe, nur in entgegengesetzter Richtung. Fast alle meine menschlichen Beziehungen sind aus den Anfällen des Vereinsamungs-Gefühls entstanden: Overbeck, so gut als Rée, Malvida so gut als Köselitz — ich bin lächerlich-glücklich gewesen, wenn ich mit Jemandem irgend ein Fleckchen und Eckchen gemein fand oder zu finden glaubte.
...
Alles, was ich bisher geschrieben habe, ist Vordergrund; für mich selber geht es erst immer mit den Gedankenstrichen los. Es sind Dinge gefährlichster Art, mit denen ich zu thun habe; daß ich dazwischen in populärer Manier bald den Deutschen Schopenhauern oder Wagner’n anempfehle, bald Zarathustra’s ausdenke, das sind Erholungen für mich, aber vor Allem auch Verstecke, hinter denen ich eine Zeit lang wieder sitzen kann



   Artist: Odette Kahwagi

Het is echter mijn overtuiging dat men alleen echt kan gedijen onder gelijkgestemde, gelijkgestemde mensen (tot aan het voeden en bevorderen van het leven); het is mijn pech dat ik er geen heb. Mijn universitaire bestaan ​​was een langdurige poging om me aan te passen aan een vals milieu; mijn benadering van die van Wagner was hetzelfde, alleen in de tegenovergestelde richting. Bijna al mijn menselijke relaties kwamen voort uit aanvallen van eenzaamheid: Overbeck, zo goed als Rée, Malvida en Köselitz - ik was belachelijk blij toen ik een plek of hoek met iemand gemeen vond, of dacht te vinden. ... Alles wat ik tot nu toe heb geschreven is voorgrond; bij mij begint het altijd met de gedachtestreepjes. Het zijn de dingen van de gevaarlijkste soort waar ik mee te maken heb; het feit dat ik tussendoor op volkse wijze de Duitsers Schopenhauer of Wagner aanbeveel, weldra Zarathoestra's voorstelling (?), dat zijn recreaties voor mij, maar bovenal schuilplaatsen waar ik weer even achter kan zitten

Daar kan ik mee leven. Nietzsche recreëerde Schopenhauer naar zijn beeld.
Er blijft een drempel tussen beide.
De drempel tussen Nietzsche en Schopenhauer is soms nauwelijks waarneembaar en soms onoverkomelijk hoog.
Veronderstel het volgende:
"Alle waarheid doorloopt drie stadia: allereerst, wordt hij belachelijk gemaakt, ten tweede wordt hij krachtdadig tegengewerkt en ten derde wordt hij geaccepteerd als vanzelfsprekend."
Friedrich Nietzsche.
Ik zou het een ronduit schitterende uitspraak gevonden hebben!
Waar ligt de drempel dan?
Het is een ervaring. Nietzsche als gelijkgezinde, gelijkwillende ervaren hebben.
Van zodra je die ervaring gedeeld hebt worden uitspraken - tegen een achtergrond - geprojecteerd.
Neem nu "word wie je bent".
Ik vind dat een prachtige uitspraak.
Omdat hij VOOR MIJ overbodig is.
"Werde der, der du bist“: das ist ein Zuruf, welcher immer nur bei wenig Menschen erlaubt, aber bei den allerwenigsten dieser Wenigen überflüssig ist."
("Word wie je bent" is een uitspraak die slechts weinigen gegeven is, en bij de allerweinigsten van deze weinigen is ze overbodig.)

Maar laten we nog een poging wagen om op zijn minst helder af te sluiten:
"Helligkeit", 29 vermeldingen in 27 verschillende teksten.
Verwöhnt. — Man kann sich auch in Bezug auf die Helligkeit der Begriffe verwöhnen: wie ekelhaft wird da der Verkehr mit den Halbklaren, Dunstigen, Strebenden, Ahnenden! Wie lächerlich und doch nicht erheiternd wirkt ihr ewiges Flattern und Haschen und doch nicht Fliegen- und Fangen-können!
Spoiled.— One can also spoil oneself with regard to the clarity of concepts: how disgusting it becomes to have intercourse with the half-clear, hazy, striving, anticipating! How ridiculous and yet not amusing is their eternal fluttering and chasing and yet not being able to fly and catch!

Helderheid:
Schopenhauer en Nietzsche zijn zoals "geleidelijk aan ontstaan" en "plots ontstaan".
Je kan ze, hoeveel woorden je ook gebruikt, niet beide willen!

Helderheid:
"Waar ben je weer allemaal mee bezig?", roept mijn vrouw door de gang, "ik ga een film zien. Kom je?"