Voordat ik luidruchtig bijval in het koor van woedende stemmen die hun verontwaardiging uiten over het feit dat de kinderboeken van Roald Dahl op advies van zogenaamde ‘sensitivity readers‘ zijn gekuist en aangepast aan de politiek correcte normen van inclusiviteit, is er eerst een aantal ongemakkelijke kanttekeningen te maken.
Ten eerste heeft Roald Dahl bij leven zijn eigen teksten ook aangepast aan veranderende normen. De zogenaamde Oompa-Loompas zijn het bekendste voorbeeld. In 1964 waren zij nog zwart, maar in 1971 waren ze oranje en in 1973 wit. Roald Dahl verklaarde zelf dat zijn oorspronkelijke zwarte mannetjes bij nader inzien onbedoeld racistisch waren. De metamorfose van de Oompa-Loompas is gedocumenteerd en geanalyseerd in het artikel van L. Eplett, ‘For Oompa-Loompas, Orange Was the New Black’, Gastronomica 16.2, 2016, 12-17.
Ten tweede spelen commerciële motieven een niet te verwaarlozen rol,
zoals collega Jeroen Olyslaegers behulpzaam heeft uiteengezet in een
Facebook-post. De erven hebben de rechten verkocht aan de Roald Dahl
Story Company, die samen met de uitgeverij Puffin Books in zee is gegaan
met het consultancy bedrijf Inclusive Minds. In 2021 is de Roald Dahl
Story Company opgekocht door Netflix. Olyslaegers wijst er terecht op
dat de tekstwijzigingen eerder te maken hebben met het bedienen van een ‘target audience’ dan met eventuele overwegingen van artistieke of morele aard.
Dit gezegd zijnde, is alle verontwaardiging natuurlijk volkomen
terecht. Mijn eerste kanttekening lijkt op het eerste gezicht een
vrijbrief te verstrekken aan eenieder die in de teksten van Roald Dahl
wil gaan zitten knoeien, aangezien hij dat zelf ook heeft gedaan, maar
wat toegestaan is aan Jupiter, is niet toegestaan aan een koe, zoals het
spreekwoord zegt. De schrijver zelf mag zijn teksten herzien, iemand
anders niet. Mijn tweede kanttekening geeft alleen maar meer legitimatie
aan de algehele verontwaardiging. Als gevoelige geesten tere
kinderzielen willen behoeden voor potentieel aanstootgevende uitspreken,
hebben wij het recht om woedend te zijn, maar wanneer de aanpassingen
gemotiveerd zijn door platte commerciële belangen, mogen wij nog bozer
zijn dan dat.
Helaas staat de verminking van Dahls teksten niet op zichzelf. Het is
al jarenlang, vooral in de meedogenloze wereld van de Young Adult
boeken, gebruikelijk dat inhoud en formuleringen door sensitivity readers worden getoetst op alles wat voor enige bevolkingsgroep potentieel
schokkend of aanstootgevend zou kunnen zijn, alleen horen wij daar
meestal niets over, omdat die toetsing een onderdeel is gaan vormen van
het redactionele proces en dus plaatsvindt voordat de tekst aan de
openbaarheid wordt prijsgegeven.
Het probleem is dan ook veel groter en veel ernstiger dan de casus van Roald Dahl die nu toevallig ophef veroorzaakt. Die sensitivity readers zijn
het probleem, waarmee ik bedoel dat het een probleem is dat zij
überhaupt bestaan. Een nog groter probleem is het dat uitgevers zo
angstig zijn om ervan beschuldigd te worden dat zijn ‘problematische’
boeken uitgeven, dat zij denken dat zij sensitivity readers
nodig hebben. Het allergrootste probleem is het dat als een
diskwalificatie in plaats van als een aanbeveling wordt gezien als een
boek of een gedicht of een ander kunstwerk controversieel,
aanstootgevend of ‘problematisch’ is.
Studenten worden aan de universiteiten opgeleid in ‘safe spaces’,
hetgeen betekent dat hun wordt gegarandeerd dat zij niet worden
geconfronteerd met onwelgevallige meningen, maar zonder confrontatie met
andersdenkenden ontwikkel je geen intellectuele weerbaarheid. Je moet
leren om je tegen onwelgevallige meningen te verweren met argumenten in
plaats van je vingers in je oren te stoppen en net te doen alsof zij
niet bestaan.
Precies zo is het voor kinderen, young adults en volwassenen
van fundamenteel belang dat zij, in zoverre zij al lezen, niet lezen wat
zij al toch al de hele tijd vinden, maar geconfronteerd worden met
denkbeelden die hen wellicht schokken. Lectuur is niet bedoeld om je te
bevestigen in je wereldbeeld. Boeken moeten werelden voor je openen, ook
werelden waar je niet bij wilt horen. Een boek dat is goedgekeurd door
een sensitivity reader is een waardeloos boek, omdat het
angstvallig en braaf binnen de lijntjes kleurt. Literatuur zal
onwelgevallig zijn of zij zal geen bestaansrecht hebben.
Ilja Leonard Pfeiffer
Javier Jaen. Rethink plastic.
Les in intellectuele weerbaarheid.
Per slot van rekening moet je dat "leren".
Een mens moet zich verweren met argumenten.
Bij voorkeur met goede argumenten, dat spreekt voor zich.
Helaas bestaat er niet zoiets als een lijstje met "goede" argumenten.
Maar geen nood, er bestaat wel een lijstje van drogredenen.
Een minder gekende drogreden is het "argumentum explositum"
Kort uitgelegd komt het er op neer dat er binnen dezelfde tekst tegenstrijdige signalen worden verzonden.
Begin van de tekst: Voordat ik luidruchtig bijval ....
Einde van de tekst: Literatuur zal
onwelgevallig zijn of zij zal geen bestaansrecht hebben.
Wees-dus-voorzichtig. Als-je-lijntjes-ziet-is-het-te-laat.
P.S.
Grammatica die niet braaf binnen de lijntjes kleurt:
Het allergrootste probleem is het dat als een
diskwalificatie in plaats van als een aanbeveling wordt gezien als een
boek of een gedicht of een ander kunstwerk controversieel,
aanstootgevend of ‘problematisch’ is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten