Wittgenstein III

 

 "Geachte dames en heren. Onder het motto 'er kan niet genoeg Wittgenstein in de wereld zijn', presenteer ik u met gepaste trots Wittgenstein III. Na de these (Wittgenstein I) en de antithese (Wittgenstein II) is er nu de synthese (Wittgenstein III)."

Zoals u wellicht weet durft mijn verbeelding al eens op hol te slaan. Naar aanleiding van een aankondiging van een lezing zag ik mezelf reeds als deelnemer in plaats van als toeschouwer. Een rol die ik zeer ernstig opvatte: ik begon ter voorbereiding onmiddellijk met het nodige opzoekingswerk. Dat viel tegen. Blijkbaar was er al iemand die Wittgenstein III had geclaimd.
Typisch.
Te weinig gelezen "over" Wittgenstein.
Maar anderzijds, in mijn manische schrijfdrift BEN ik Wittgenstein ....


In de wetenschappelijke literatuur over mij wordt er een onderscheid gemaakt tussen de vroege Wittgenstein (I) en de latere Wittgenstein (II). Mijn vroegere ik (1921-1922) situeert zich in de periode van mijn eerste gepubliceerd werk, de Tractatus Logico-Philosophicus. Daarin heb ik alle filosofische problemen opgelost en nadien heb ik mijn filosofische activiteiten gestaakt. Vanaf 1929 keer ik terug naar Cambridge om te werken aan mijn "Filosofische onderzoekingen", mijn latere ik.
Maar ondertussen is er ook een middelste ik. Wittgenstein II is de middelste ik geworden en Wittgenstein III de latere ik.
Het gaat alvast de goede richting uit.
Elke dag een andere Wittgenstein.
Daar herken ik mezelf dan weer wel in.

Laat mij even toelichten hoe ik het zelf zie.
Er is de zoekende Ludwig voor 10 mei 1915 en een bevrijde Ludwig na 10 mei 1915.
De Tractatus Logico-Philosophicus is het verslag van een zoektocht in zeven stappen. Het is een samenvatting van alles wat ik schreef voor 10 mei 1915.
Al mijn later werk is een beschrijving van wat ik gevonden heb.

Wat heb ik gevonden?
Wat is de essentie van mijn filosofie?
Dat is een moeilijke.
Het is alsof je een sneeuwvlok met je blote hand zou willen vangen. Van zodra het lukt, smelt het onherroepelijk in een oogwenk weg.

Het is denken...
Het is metafysica...
Het is onzin...
Het is stilte...
Het is vrijheid...
Het is humor...
Het is poëzie...
Het is liefde...

Zo kan ook mijn werk begrepen worden, het is een hartstochtelijke poging om een sneeuwvlok te vangen met mijn blote handen. En terwijl u mijn eerste poging nog leest - of godbetert "analyseert" - , ben ik al achtergebleven met lege handen en waag ik opnieuw mijn kans.

Laten we kiezen voor het sneeuwvlokje van de stilte en even de tijd bevriezen.
De stilte.
"Wovon man nicht sprechen kann, darüber muss man schweigen."
Het leek me toch een verdienstelijke poging om dat als de kern te beschouwen.
Het is stap zeven van de zoektocht, het is de vondst.
En als een hele tekst gereduceerd kan worden tot een enkele propositie, dan kan een enkele zin ook herleid worden tot een enkel woord.
 "Wovon" is het centrale begrip van de stelling
Daar kunnen we uren, dagen, jaren over doorbomen, met "de stilte" als jammerlijke "collateral damage".
Wat bedoel ik met "wovon"?
"De essentie."
Zelf was ik van oordeel dat dat een van mijn betere wiskundige vondsten was.
Wovon = essentie.
Op die manier slaagde ik er in om te zwijgen (het niet uitspreken van het woord) over datgene waar niet over gesproken kan worden.
Helaas heeft men dat niet begrepen.
Ik vrees dat het een uitspraak is die past in het stramien van mijn zielsverwant Karl Kraus.
"Ik en mijn publiek verstaan elkaar zeer goed: het hoort nooit wat ik zeg, en ik zeg nooit wat het graag had willen horen."
"Ich und meine Öffentlichkeit verstehen uns sehr gut: Sie hört nicht, was ich sage, und ich sage nicht, was sie hören will."
Karl Kraus,  Sprüche und Widersprüche (1909)

In geen enkel opzicht is mijn later werk een weerlegging van mijn vondst.
Het is geen contradictie, hooguit een paradox.
Toegegeven, met mijn voorwoord in de "Filosofische onderzoekingen" heb ik jullie de pap in de mond gegeven om dat anders te zien. Ik ben gedoemd om mij onduidelijk uit te drukken.
Als ik mij duidelijk kon uitdrukken zou dat een ontkenning zijn van mijn vondst.

Preface
The thoughts that I publish in what follows are the precipitate of philo-
sophical investigations which have occupied me for the last sixteen years.
They concern many subjects: the concepts of meaning, of understand-
ing, of a proposition and sentence, of logic, the foundations of math-
ematics, states of consciousness, and other things. I have written down
all these thoughts as remarks, short paragraphs, sometimes in longer
chains about the same subject, sometimes jumping, in a sudden change,
from one area to another. Originally it was my intention to bring
all this together in a book whose form I thought of differently at
different times. But it seemed to me essential that in the book the thoughts
should proceed from one subject to another in a natural, smooth
sequence.
After several unsuccessful attempts to weld my results together into
such a whole, I realized that I should never succeed. The best that I
could write would never be more than philosophical remarks; my
thoughts soon grew feeble if I tried to force them along a single track
against their natural inclination. —– And this was, of course, connected
with the very nature of the investigation. For it compels us to travel
criss-cross in every direction over a wide field of thought. —– The philo-
sophical remarks in this book are, as it were, a number of sketches of
landscapes which were made in the course of these long and meander-
ing journeys.
The same or almost the same points were always being approached
afresh from different directions, and new sketches made. Very many of
these were badly drawn or lacking in character, marked by all the defects
of a weak draughtsman. And when they were rejected, a number of
half-way decent ones were left, which then had to be arranged and often
cut down, in order to give the viewer an idea of the landscape. So this
book is really just an album.
Until recently I had really given up the idea of publishing my work
in my lifetime. All the same, it was revived from time to time, mainly
because I could not help noticing that the results of my work (which I
had conveyed in lectures, typescripts and discussions), were in cir-
culation, frequently misunderstood and more or less watered down or
mangled. This stung my vanity, and I had difficulty in quieting it.
Four years ago, however, I had occasion to reread my first book
(the Tractatus Logico-Philosophicus) and to explain its ideas. Then it
suddenly seemed to me that I should publish those old ideas and the
new ones together: that the latter could be seen in the right light
only by contrast with and against the background of my older way of
thinking.
For since I began to occupy myself with philosophy again, sixteen
years ago, I could not but recognize grave mistakes in what I set out
in that first book. I was helped to realize these mistakes - to a degree
which I myself am hardly able to estimate - by the criticism which my
ideas encountered from Frank Ramsey, with whom I discussed them in
innumerable conversations during the last two years of his life.  Even
more than to this - always powerful and assured - criticism, I am
indebted to that which a teacher of this university, Mr P. Sraffa, for
many years unceasingly applied to my thoughts. It is to this stimulus
that I owe the most fruitful ideas of this book.
For more than one reason, what I publish here will have points of
contact with what other people are writing today. If my remarks do
not bear a stamp which marks them as mine, then I do not wish to lay
any further claim to them as my property.
I make them public with misgivings. It is not impossible that it should
fall to the lot of this work, in its poverty and in the darkness of this
time, to bring light into one brain or another a but, of course, it is not
likely.
I should not like my writing to spare other people the trouble of think-
ing. But if possible, to stimulate someone to thoughts of his own.
I should have liked to produce a good book. It has not turned out
that way, but the time is past in which I could improve it.
Cambridge, January 1945


Grave mistakes. Zware fouten. Schwere Irtummer.
Subtiele humor tussen de gedachtestreepjes - overigens een prachtig woord in het Nederlands - lijkt mij de lezer soms te ontgaan.
Wat is een fout?

 

Kann man sagen, daß in dieser anderen Ausdrucksweise der Nachdruck gleichsam auf etwas anderes gelegt wird. Die Worte „scheinen”, „Irrtum”, etc. haben nämlich eine gewisse Gefühlsbetonung die den Phänomenen nicht wesentlich ist. Sie hangt irgendwie mit dem Willen & nicht bloß mit der Erkenntnis zusammen.

Kan men zeggen dat in deze andere uitdrukkingswijze de nadruk als het ware op iets anders wordt gelegd. De woorden "verschijnen", "fout", enz. enz. hebben een bepaalde emotionele nadruk die niet essentieel is voor de verschijnselen . Ze is op de een of andere manier gerelateerd aan de wil en niet alleen aan kennis.

"Een fout is op één of andere manier gerelateerd aan de wil en niet alleen aan kennis."

Dat is een uitnodiging om na te denken en mij tegen te spreken.

„Humor ist keine Stimmung, sondern eine Weltanschauung.“ (Wittgenstein, MS 137,135a, 1948)

Lange inleiding om het eigenlijke onderwerp van de dag aan te snijden.
 "21 februari spreken dr. Fons Dewulf en dr. Wim Vanrie o.b.v. em. prof. dr. Jean Paul Van Bendegem over Wittgensteins invloed op en verhouding met de filosofen van de Wiener Kreis." staat er bij de aankondiging van het evenement.

Wat is mijn invloed op de Wiener Kreis?
NUL!
Herinner u mijn brief (18 sptember 1930) aan Moritz Schlick.
you know -- or I hope you know -- how grateful I am for your friendly sentiments and recognition. But that is a personal matter. And I wished that you could moderate your (so well-intentioned) fanfare tone. There really is no reason for triumphing; for a thousand reasons, no. And please don't forget the wonderful saying of Nestroy (I can't quote it verbatim): it is a characteristic of progress, that is always looks greater than it is. And above all, in this world of clamour, it is through silence that one can best gain the attention of those to whom one should make oneself understood'
Stilte in 1922 en stilte in 1930.
Tot zover het onderscheid tussen mijn vroegere ik en mijn latere ik.
Soit, er blijft de hoop dat er iets verduidelijkt wordt.
Namelijk dat ze er geen jota van begrepen hebben.

Wat is mijn verhouding met de filosofen van de Wiener Kreis.
A philosopher who is not taking part in discussions is like a boxer who never goes into the ring.
Ik ben er echter niet in geslaagd om ze knock-out tegen het canvas te slaan.
Russell, Moore, Ramsey, Sraffa, Schlick ...., ze hebben me inspiratie geboden om mijn gedachten telkens weer op een andere manier te formuleren.
Niet meer, maar ook niet minder dan dat.

 Ik heb wel zin om de educatieve activiteit bij te wonen, maar ik vrees dat ik de man met de pook in het gezelschap zou zijn.