We zijn economisch productiever dan ooit, we slapen minder dan enkele tientallen jaren geleden, praten vlugger en lopen 10 procent sneller. Veel mensen hebben het druk. Heel druk. Zelfs tijdens hun vrije tijd werken ze. ‘Het alternatief voor ‘aan' is niet langer ‘uit'. Het is de ‘stand-by', schrijft de Nederlandse journalist Koen Haegens in Neem de tijd.
Niet alleen de tijden, maar ook de tijd is blijkbaar veranderd. Dat uit zich in twee aspecten: onmiddellijkheid en gelijktijdigheid. Slechts enkele seconden nadat de nieuwslezer in het VRT-journaal het eerste hoofdpunt van het nieuws heeft aangekondigd verschijnt de tekst ‘Twitter mee'. De openbare omroep als organisator van de elektronische volksvergadering, als stimulator van de democratische meningsuiting in real time.
We hebben nog niet vernomen wat er in de wereld gebeurd is, wat de feiten zijn of we worden al aangespoord om er onze mening over te geven. Soms sta ik versteld van het ongelooflijke reactievermogen van sommige medeburgers. Ze slagen erin om over de meest uiteenlopende zaken als de toepassing van de wet-Lejeune, olympische topsport en jeugdsanctierecht bijna onmiddellijk hun standpunt te bepalen en dat aan de wereld kenbaar te maken.
Schetennieuws
Twitter en andere soortgelijke media kunnen handig en nuttig zijn. Om al je volgers te laten weten dat je slecht geslapen hebt, interessante informatie te signaleren, belangrijke feiten razendsnel te verspreiden of mensen te mobiliseren. Het kan mensen amuseren, tijd besparen, mensenlevens redden en medestanders op de hoogte brengen van wat tegenstanders aan het doen zijn. Een sociaal medium, voor iedereen beschikbaar. En voor politici soms handiger dan een lastig interview.
Maar hoe langer hoe meer worden via deze techniek vlugge meningen en oneliners geproduceerd die de ‘dramademocratie' brandstof geven. Zo leverde een stevige tweet van Valérie Trierweiler, de huidige vriendin van de Franse president François Hollande, over zijn ex-vrouw (Ségolène Royal) zoveel commentaren op dat de Franse president gedwongen werd via televisie te reageren.
Natuurlijk had ze beter even nagedacht. En uiteraard hou je privézaken best privé. Maar toch. Vlug een krachtige formulering – ook al staat ze op wankele benen – etaleren levert soms meer nieuws op dan een bedachtzaam argument. Het past perfect in de ADHD-cultuur. En als enkele tientallen twitteraars hetzelfde zeggen of menen te weten, dan wordt hun opinie opgeteld tot ‘de mening van het publiek'. Volgens de Nederlandse publicist Chris van der Heijden levert dit nogal eens ‘schetennieuws' op dat ‘in de meeste gevallen onevenredig veel vieze lucht verspreidt. Om de stank te verdrijven beginnen derden vervolgens eigen luchtjes te verspreiden die door de stinkers van het eerste uur weer weggewuifd worden waarop... Gevolg: één grote stinkpartij.'
Geert Wilders
De afstand tussen het ‘nieuws' en het formuleren van een oordeel of een beschouwing is zo klein geworden dat we nog nauwelijks in staat zijn om er een mening op na te houden. ‘We zijn veroordeeld tot de borreltafel', zei de Duitse filosoof Rüdiger Safranski. ‘We oordelen aan een stuk door en ondanks onze gebrekkige kennis worden we niettemin voortdurend verleid om er een stevige mening op na te houden'.
Beknopt en stevig. De Nederlandse PVV-leider Geert Wilders weet er alles van.
Sociale media geven je de mogelijkheid zonder remmen een standpunt te verkondigen of iemand met veel stront te overladen zonder dat je hem of haar ziet. Je zegt het niet meer in iemands gezicht, je praat met zijn scherm. Kort en krachtig. Onmiddellijk optrekken en gas geven. De ultieme karikatuur van het recht op meningsuiting.
Uiteraard verkies ik beknoptheid boven eindeloos geleuter en ja, traagheid kan mensenlevens kosten. Maar zoals de snelheid waarmee de stocks op onze wegen worden vervoerd tot stilstand leiden, brengt ook de versnelling waarmee meningen moeten worden geformuleerd ons niet altijd een stap verder. Versnelde meningsuiting is niet noodzakelijk hetzelfde als vrije meningsuiting. Dat wist psycholoog Erich Fromm meer dan zeventig jaar geleden al toen hij schreef dat ‘het recht om onze gedachten te uiten alleen betekenis heeft als wij ook in staat zijn er eigen gedachten op na te houden'.
Niet elke actie vraagt om een onmiddellijke reactie. ‘Verwar reflex niet met reflectie', zei schrijver Walter van den Broeck me eens. Het ene is een onwillekeurige reactie waarbij het ruggenmerg belangrijk is, bij de andere zijn de hersenen aan het werk. Goeie reflexen zorgen ervoor dat we onze hand niet verbranden, een goeie reflectie dat we bedachtzaam reageren.
Een mens heeft pauzes nodig. Pauzes laten toe het geheugen te raadplegen, de omgeving te verkennen en de impulsen wat in te tomen. Pauzes geven onze hersencellen zuurstof. Tijd krijgen en nemen om feiten te onderzoeken of te checken, om naar de horizon te kijken of een dossier grondig te bestuderen lijkt mij zinvol. Je niet in snelheid laten nemen of laten bedwelmen door de frames waarin je wordt getrokken. Aan de vrije meningsuiting gaat de ongedwongen meningsvorming vooraf.
‘De wereld begrijpen is hem op zekere afstand krijgen', schrijft Karl Ove Knausgard. Een mooie, korte gedachte. Misschien moet hij dat maar eens twitteren als hij naar het journaal aan het kijken is.



"De wereld begrijpen is hem op zekere afstand krijgen".
Karl Ove Knausgard.
Een mooie, korte gedachte.
"Ik ben een moment van de wereld weg".
Dat is een hamsterrad dat nooit beweegt.