De ja-zegger

 KERSTESSAY
(niet omdat u het moet lezen, maar omdat u het wil lezen.)

 

AMOR FATI.

De liefde voor het lot.
De term is vooral bekend uit het werk van Friedrich Nietzsche.
"Een filosofische houding waarin je alles wat in het leven gebeurt, inclusief lijden en tegenslag, niet alleen accepteert, maar omarmt en liefhebt, hetzij als noodzakelijk, hetzij als intrinsiek goed" volgens de artificiële intelligentie.

Het kind dat uithongert onder een verzengende zon.
"Heb je lot lief".
De vrouw die bruut verkracht wordt.
"Heb je lot lief".
De slaaf die meedogenloos wordt afgeranseld.
"Heb je lot lief".

Werkelijk?

"Amor fati" wordt in de verzamelde werken van Nietzsche slechts tien keer vermeld.
De eerste vermelding dateert van de herfst 1881.

Zuerst das Nöthige — und dies so schön und vollkommen als du kannst! „Liebe das, was nothwendig ist“ — amor fati dies wäre meine Moral, thue ihm alles Gute an und hebe es über seine schreckliche Herkunft hinauf zu dir.

Allereerst het nodige – en dit zo mooi en volmaakt als je kan! "Heb lief wat noodzakelijk is" – amor fati, dat zou mijn moraal zijn; doe hem al het goede aan en verhef het boven zijn vreselijke oorsprong tot jezelf.

Nietzsche geeft er zijn vertaling van "amor fati": Heb lief wat noodzakelijk is.
Dat is niet hetzelfde als "heb je lot lief".
Wat "het noodzakelijke" is, wordt niet gespecificeerd. 
Er wordt verondersteld dat u dat weet.

Dat blijkt ook uit een fragment uit "Ecce homo".

Meine Formel für die Grösse am Menschen ist amor fati : dass man Nichts anders haben will, vorwärts nicht, rückwärts nicht, in alle Ewigkeit nicht. Das Nothwendige nicht bloss ertragen, noch weniger verhehlen — aller Idealismus ist Verlogenheit vor dem Nothwendigen —, sondern es lieben … 

Mijn formule voor menselijke grootsheid is amor fati: dat men niets anders zou willen, noch vooruit, noch achteruit, niet voor alle eeuwigheid. Niet slechts verdragen wat nodig is, laat staan ​​het verbergen – alle idealisme is hypocrisie tegenover de noodzaak – maar het liefhebben…

De referentie naar amor fati is een zelfreferentie.
Mijn formule voor menselijke grootsheid is amor fati: dat men niets anders zou willen dan amor fati.

Behalve uit de letterlijke vertaling van amor fati blijkt uit de teksten van Nietzsche nergens dat amor fati betrekking zou hebben op "het lot". Opvallend toch: in geen enkele van de tien citaten waarin amor fati aan bod komt is het woord "Schicksal" (lot) terug te vinden.

De interpretatie van amor fati als de liefde voor het lot is de interpretatie van Walter Kaufmann, de professor filosofie die Nietzsche vertaalde. Zijn vertaling van het aangehaalde fragment:

My formula for greatness in a human being is amor fati: that one wants nothing to be different, not forward, not backward, not in all eternity. Not merely bear what is necessary, still less conceal it—all idealism is mendacity in the face of what is necessary—but love it.

"That one wants nothing to be different" legt een sterke klemtoon op de fati van de amor fati.
De Nederlandse vertaling is sterk schatplichtig aan deze vertaling.
"Mijn definitie voor grootheid bij de mens is amor fati: dat je van niets wil dat het anders is, niet vóór je, niet achter je, in alle eeuwigheid niet. Het onvermijdelijke niet enkel verdragen, nog minder verdoezelen – alle idealisme is leugenachtigheid ten aanzien van het onvermijdelijke –, maar ervan houden…"
(vertaling door Paul Beers op basis van eerdere vertaling van Pé Hawinkels)

Pijnpunt in mijn pleidooi voor een alternatieve interpretatie blijft natuurlijk die dekselse letterlijke vertaling van "amor fati". Ik wil de klemtoon van "fati" wijzigen naar de klemtoon op "amor".

"Fati" is de genitief van "fatum", het (nood)lot.
Er bestaat zoiets als een voorwerpsgenitief en een onderwerpsgenitief.
"Amor matris" bijvoorbeeld kan op twee manieren vertaald worden.
In "de liefde van de moeder", is "matris" een onderwerpsgenitief.
In "de liefde voor de moeder", is "matris" een voorwerpsgenitief.
Als we "fati" vergelijken met "matris" is het duidelijk dat "fati" aldoor als voorwerpsgenitief geïnterpreteerd wordt.
De liefde voor het lot.
Maar wat als "fati" geïnterpreteerd wordt als een onderwerpsgenitief?
"Amor matris", "de liefde van de moeder" kunnen we lezen als "de moederlijke liefde".
Naar analogie is "amor fati" dan zoiets als "de noodzakelijke liefde", "de onontkoombare liefde".

Dat is ook de interpretatie van Albert Camus.
Camus was een grote liefhebber van Nietzsche, in zijn werkkamer had hij zelfs een foto van de filosoof opgehangen.

"Foto van Nietzsche die in Camus' werkkamer aan de muur hing."  
Morvan Lebesque, Albert Camus

Nietzsche en Camus schrijven over hetzelfde onderwerp.
Ik kan dat niet anders zien.

"Si j'avais à écrire ici un livre de morale, il aurait cent pages et 99 seraient blanches. Sur la dernière j'écrirais: "Je ne connais qu'un seul devoir et c'est celui d'aimer." Et, pour le reste, je dis non. Je dis non de toutes mes forces."
Camus, carnets, septembre 1937
"Als ik hier een boek over moraal zou schrijven, zou het honderd pagina's tellen, waarvan er 99 blanco zouden blijven. Op de laatste pagina zou ik schrijven: 'Ik ken maar één plicht en dat is liefhebben.' En voor de rest zeg ik nee. Ik zeg met alle macht nee."

Een gelijkaardig citaat als "je ne connait qu'un seul devoir et c'est celui d'aimer" is terug te vinden in "Le premier homme". Dat is eigenlijk een verzameling van nota's ter voorbereiding van nieuw werk dat nooit door Camus zelf werd uitgewerkt omwille van zijn overlijden in een auto-ongeluk. Het werd pas postuum gepubliceerd in 1994.

"L'amour véritable n'est pas un choix ni une liberté. Le coeur, le coeur surtout n'est pas libre. Il est l'inévitable et la reconnaissance de l'inévitable."
"Ware liefde is geen keuze en ook geen vrijheid. Het hart, en vooral het hart, is niet vrij. Het is het onvermijdelijke en de erkenning van het onvermijdelijke."

Ik kan dat niet anders zien dan als een manifestatie van hetzelfde onderwerp: "amor fati".
Ik heb zelfs geen hoop dat ooit nog anders te kunnen zien.

"Amor fati" verscheen voor het eerst in een gepubliceerd werk van Nietzsche in "De vrolijke wetenschap". 

Zum neuen Jahre. — Noch lebe ich, noch denke ich: ich muss noch leben, denn ich muss noch denken. Sum, ergo cogito: cogito, ergo sum. Heute erlaubt sich Jedermann seinen Wunsch und liebsten Gedanken auszusprechen: nun, so will auch ich sagen, was ich mir heute von mir selber wünschte und welcher Gedanke mir dieses Jahr zuerst über das Herz lief, — welcher Gedanke mir Grund, Bürgschaft und Süssigkeit alles weiteren Lebens sein soll! Ich will immer mehr lernen, das Nothwendige an den Dingen als das Schöne sehen: — so werde ich Einer von Denen sein, welche die Dinge schön machen. Amor fati: das sei von nun an meine Liebe! Ich will keinen Krieg gegen das Hässliche führen. Ich will nicht anklagen, ich will nicht einmal die Ankläger anklagen. Wegsehen sei meine einzige Verneinung! Und, Alles in Allem und Grossen: ich will irgendwann einmal nur noch ein Ja-sagender sein!
Nietzsche, Fröhliche Wissenschaft 276

"Bij het nieuwe jaar: - Nog leef ik, nog denk ik: ik moet nog leven, want ik moet nog denken. Sum, ergo cogito: cogito, ergo sum. Vandaag staat iedereen zichzelf toe zijn wens en liefste gedachten uit te spreken: nu, dan wil ook ik zeggen wat ik mij vandaag van mijzelf wenste en welke gedachte dit jaar voor het eerst mijn hart beving, - welke gedachte voor mij basis, borg en heerlijkheid van heel mijn verdere leven moet zijn! Ik wil steeds meer leren, het noodzakelijke aan de dingen als het schone beschouwen: -zo zal ik een van diegenen zijn die de dingen schoonheid verlenen. Amor fati: dat zal van nu af aan mijn liefde zijn! Ik wil geen oorlog voeren tegen al wat lelijk is. Ik wil niet aanklagen, ik wil niet eens de aanklagers aanklagen. De blik afwenden zal mijn enig ontkenning zijn! En, alles bij elkaar en in het groot: ooit wil ik nog eens uitsluitend iemand zijn die ja zegt!"

"For the New Year. I still live, I still think; I must still live, for I must still think. Sum, ergo cogito: cogito, ergo sum. Today everyone takes the liberty of expressing his wish and his favourite thought: well, I also mean to tell what I have wished for myself today, and what thought first crossed my mind this year, a thought which ought to be the basis, the pledge and the sweetening of all my future life! I want more and more to perceive the necessary characters in things as the beautiful: I shall thus be one of those who beautify things. Amor fati: let that henceforth be my love! I do not want to wage war with the ugly. I do not want to accuse, I do not want even to accuse the accusers. Looking aside, let that be my sole negation! And all in all, to sum up: I wish to be at any time hereafter only a yea-sayer!"


Voor het nieuwe jaar: zeg alleen "ja" tegen de liefde.