Rainer Maria Rilke

 
Hij kon zichzelf niet meer behelpen.
Het ging niet meer.
De verhuis naar een rusthuis was onvermijdelijk geworden.

"Gaat het Marcel?", vroeg de maatschappelijk werkster bezorgd.
"Ella" was haar naam.
De afgelopen jaren had ze hem regelmatig een bezoek gebracht.
Hij zou niet weten hoe hij het anders zo lang had kunnen uitzingen in zijn huisje.
Ze had een hele resem praktische problemen voor hem opgelost, er kwam iemand poetsen en hij kreeg elke dag een warme maaltijd.
Ze was een guitig ding, haar ogen leken altijd te lachen. Ze had kort golvend haar waar ze af en toe met haar hand doorging en het ondertussen een beetje opschudde. Of ze het opzettelijk deed wist hij niet, maar haar mond was bijna altijd een beetje geopend. Hij was gefascineerd door haar nagenoeg perfecte gebit. 

Hij had Ella een metamorfose zien ondergaan. 
Toen ze de eerste keer bij hem aanbelde leek het wel of zij eerder bij hem om hulp kwam dan andersom.
"Hallo, ik ben Ella", had ze zich voorgesteld.
"Marcel, aangenaam", had hij gezegd.
Ze nam plaats op de haar aangeboden stoel en nadat hij koffie voor haar had gezet kwam ze ter zake.
"Wat kan ik voor je doen Marcel", vroeg ze.
Hij draaide aan zijn trouwring, een tic nerveux die hij had als hij niet onmiddellijk de juiste woorden kon vinden.
Hij draaide zijn trouwring in de andere richting.
Plots begon ze stilletjes te huilen.
"Sorry", snikte ze.
"Geeft niet", antwoordde hij.
"Ik  met mijn stomme kop toch ook", zei ze, "in mijn verbeelding zag ik me al met mijn trouwring draaien".
Hij liet haar tot rust komen.
"Tja", zei hij, " ik kan me voorstellen dat het even schrikken is als je dan met de realiteit geconfronteerd wordt. Maar getrouwd met zo'n oude lelijke man zeg!"
Ze spreidde haar armen in ongeloof. 
"Ma wa?", vroeg ze.
Een ogenblik dacht hij het verkorven had, maar toen begon ze toch te lachen.

Hij had haar zien opfleuren.
Een nieuwe liefde had haar pad gekruist.
En nu zat ze daar hoogzwanger voor hem.
Hij wist niet waar hij het verdiend had, maar hij had het allemaal vanop de eerste rij meebeleefd.
Ooit had ze afscheid van hem genomen met de woorden "jij bent de opa die ik nooit gehad heb".

"Gaat het Marcel", vroeg Ella.
Hij schuifelde naar zijn werkkamer. Dat was eigenlijk gewoon de eerste ruimte aan de straatkant van hun rijhuisje. Na het vervangen van de draagmuur door een stalen ligger was het niet echt een eerste kamer meer, eerder het voorste deel van het huis.
Hij keek nog wat rond om afscheid te nemen.
Ella keek naar de versleten valies waarin hij samen met haar zijn hele garderobe had opgeborgen. Hij had er tot haar verbazing geen enkel persoonlijk voorwerp in gestopt.
Geen foto, geen boek uit zijn zeer omvangrijke collectie, geen brief, geen herinnering.
"Weet je zeker dat je niets meer wil meenemen?", vroeg ze.
Hij schudde het hoofd.
"Ik zou alleen graag hebben dat jij iets meeneemt", antwoordde hij.
"Dat hoeft niet.", repliceerde ze zoals hij verwacht had.
"Niet omdat je goed werk hebt geleverd, maar omdat je de kleindochter bent die ik nooit gehad hebt.", zei hij. 
Toen hij zich weer omdraaide zag hij de traan op haar wang.
Ze wapperde even met haar handen voor haar ogen.
"Phew", zei ze, "het opspelen van de hormonen tijdens de zwangerschap heb ik toch wat onderschat."

"Dat daar", wees hij naar de kader aan de muur boven zijn bureau.
Ze keek hem vertwijfeld aan.
"Ma wa?", vroeg ze terwijl ze haar armen spreidde.
Hij grinnikte.
Hier deed hij het voor, voor die "ma wa" in het lachende aangezicht.

De vinger van Marcel wees nog altijd naar de kader. Voor zover ze kon nagaan zat er alleen een wit papier in de kader. Ze had al zeer dikwijls naar de merkwaardige decoratie gekeken. En even dikwijls had ze hem om uitleg willen vragen, en even dikwijls had ze op haar tong gebeten.
Langzaam haalde hij de kader van de muur.
"Heb ik lang lang geleden van Helga cadeau gekregen."
Ze wist dat hij zijn hele leven met zijn jeugdliefde Helga getrouwd was geweest. Ze wist ook het was misgelopen bij de eerste zwangerschap en dat ze hun droom van kinderen daarna hadden moeten opbergen. Een jaar of tien geleden had hij van haar afscheid moeten nemen.
"Voor deze kader ophing had ik hier een kattebelletje met een citaat van Rilke op de muur gespeld. Ken je Rilke? Rainer Maria Rilke. Een dichter. Niet erg als je er nog nooit van gehoord hebt, behalve de naam wist ik er destijds ook nauwelijks iets van. 
Ik leerde het citaat kennen in het Engels.

The brightness of a new page
Where yet everything can happen

Ik vond het zo'n mooi beeld.
Het komt uit "The book of hours"
In het Duits is dat "Das Stunden-buch"

Man fühlt den Glanz von einer neuen Seite, 
auf der noch alles werden kann.

Overigens vond ik het gedicht, en nu ga ik wat zeggen dat waarschijnlijk heiligschennis is, alles behalve overweldigend. Maar dat citaat ben ik dus altijd blijven koesteren."

Hij legde de kader omgekeerd op de tafel en begon de achterkant open te maken. 
"Toen we de eerste keer mijn verjaardag vierden in dit huis had Helga een verrassing voor me. Ik maakte het cadeautje voorzichtig open en dat was dus deze eigenste goedkope kader. 
'Voor je citaat', gaf ze me een zoen. 
Daarna toonde ze me haar versie die ze van het citaat had gemaakt.
Het waren een soort graffiti letters in allerlei kleuren en vormen die op het papier leken te dansen. Binnen elke letter waren er telkens de silhouet figuren van een man en een vrouw die iets bezig waren: koffie drinken, petanque spelen, zonnen, aan een wieg staan, douchen ".
Hij haalde het dikke tekenpapier uit de kader, draaide het om en gaf het aan Ella.

The brightness of a new page
Where yet everything can happen
dansten de letters van de pagina.

Ze wapperde even met haar handen voor haar ogen.
"Zo mooi", fluisterde ze.

Hij knikte.
"Vond ik ook", zei hij
"Maar Helga nam dus de tekening uit mijn handen en stopte ze omgekeerd in de kader.
 'De woorden zijn mooi', zei ze, 'maar je hebt  natuurlijk wel geen helder nieuw blad meer als je ze opschrijft. Het idee is nog veel mooier dan de woorden.' 
Ik heb niemand meer in mijn leven zo zien lachen als Helga toen om mijn verbouwereerde blik.
Ze liet me de tekening nog een keer zien, een lange tijd. 
En toen draaide ze die weer om en vroeg: 'zie je de achterkant?'
Ik knikte.
'Dan is dit de voorkant', zei ze.
En ze plaatste de witte heldere voorkant in de kader."

"Dat", wees hij naar het papier, "dat is van Helga voor jou. Ik ben er zeker van dat ze dat zo gewild zou hebben."
"Ik had ze graag leren kennen", zei Ella.
Marcel wapperde met zijn handen voor zijn ogen.
"Kijk dan even in de spiegel", zei hij.
Hij draaide aan zijn trouwring en streelde over het doek dat nog in de kader lag.
"En dit is van mij voor jou.", gaf hij haar het schilderij dat onder de tekening verborgen had gelegen.
Op het schilderij was een hoogzwangere vrouw afgebeeld. Ze zat in een schommelstoel bij de kachel. 
Haar ene hand lag op haar zwangere buik en in haar andere hand hield ze een wit papier. Door het licht van de vlammen in de kachel waren de hand met het witte papier en haar aangezicht het helderst geschilderd. 
Na de eerste aanblik werd je aandacht naar haar glimlach gezogen. 
Haar lach was een "ma wa?" lach.
"Ze heeft het jammer genoeg nooit gezien", zei Marcel, "na de misval was het niet meer gepast om het haar nog cadeau te doen vond ik"
Hij keek nog een keer rond.
"Je wordt een fantastische moeder Ella."

De opgeluchte

 

Painting: Happy Tears, Roy Lichtenstein

Ik was mezelf wat moe geschreven.
Voor wie? Voor wat?
Kent u dat?
En toen was daar iets waardoor ik geïntrigeerd was. 
En plots zag ik het en moest ik het schrijven.

En herinnerde ik het me ook.
Voor mij.
Voor dit.
Ik wordt namelijk ongelofelijk blij en ontroerd van mijn eigen teksten!

F.A. Hayek

William Shakespeare

 

Elke dag valt er wel wat te schrijven.
Het klimaat, Gaza, Trump, Brussel, de begroting, Soedan, fraude, de pandemie, fake news, de mensenrechten, Oekraïne, de verkiezingen (of de afwezigheid er van) in God weet waar, de vrije meningsuiting....
Je kan het zo gek niet bedenken of journalisten, columnisten, politici, influencers, wetenschappers en tooghangers hebben er hun mening over.
Hun onderbouwde mening. 
't Is waar hé.
Zelfs in de diepste krochten van het bestaan kan je er niet aan ontsnappen.

Vond Ludwig Wittgenstein William Shakespeare een goede schrijver of niet en waarom wel of niet?
Geloof het of niet, maar zelfs op het kruispunt van bij uitstek twee disciplines (filosofie en literatuur) uit de geesteswetenschappen is er geen rust meer te vinden.

Het aangename aan dit dilemma is evenwel de bondigheid. Je hoeft er geen ellenlange teksten voor te lezen om een oordeel te vellen. Toch niet als je je beperkt tot wat Wittgenstein er zelf over schreef. Dat zijn namelijk maar enkele regels.

Er valt wat voor te zeggen dat Wittgenstein niet echt een fan was van Shakespeare.
"Die Gleichnisse Shakespeare's sind, im gewöhnlichen Sinne, schlecht."
"De gelijkenissen van Shakespeare zijn, in de gebruikelijke zin van het woord, slecht."

Het ligt echter allemaal niet zo simpel als uit dit ene citaat zou blijken.
De houding van Wittgenstein ten aanzien van Shakespeare was een beetje ambigu.

Dat maakt dat ook dissidente stemmen zich laten horen.
"It is often claimed that certain remarks by Wittgenstein reveal him to have been an unsympathetic reader of Shakespeare and an unappreciative judge of the latter’s achievements. In the present paper, I attempt to show that this sort of observation is not only wrong but due to an inadequate perspective."
Joachim Schulte.
Het lijkt wel dat hoogdravendheid onvermijdelijk verbonden is met standpunten die niet tot de gangbare (it is often claimed ...) behoren.
"U hebt geen adequaat perspectief!"
Je zal maar aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan in deze zwaarwichtige aangelegenheid.

"Do not agree with me in particular opinions but investigate the matter in the right way. To notice the interesting things.... that serve as keys if you use them properly".
Ludwig Wittgenstein.

Het hangt aan de muur in een straatje van Cambridge.
Voor zover ik kan nagaan is dat geen authentiek citaat van Wittgenstein.
Beetje raar om Wittgenstein te eren met een uitspraak die gefabriceerd blijkt.
Dat gezegd zijnde kan ik met een rustig gemoed overgaan tot de orde van de dag: woorden in de mond leggen van Wittgenstein.

Het is belangrijk om op te merken dat Wittgenstein zijn uitspraken niet formuleerde in een of ander essay over Shakespeare. Zijn opmerkingen komen quasi zijdelings ter sprake in de materie waar hij zich zelf mee bezig hield, hij gebruikt Shakespeare gewoon als een voorbeeld.

"Es ist merkwürdig, wie schwer es fällt zu glauben, was wir nicht selbst einsehen. Wenn ich z. B. bewundernde Äußerungen der bedeutenden Männer mehrerer Jahrhunderte über Shakespeare höre, so kann ich mich eines Mißtrauens nie erwehren, es sei eine Konvention gewesen, ihn zu preisen; obwohl ich mir doch sagen muß, daß es so nicht ist."

z.B.
zum beispeil.
Bijvoorbeeld.

 "It is remarkable how hard we find it to believe something the truth of which we do not see for ourselves. If e.g. I hear expressions of admiration for Shakespeare made by the distinguished men of several centuries, I can never rid myself of a suspicion that praising him has been a matter of convention, even though I have to tell myself that this is not the case."

Shakespeare wordt gereduceerd tot een intermezzo.
Om dan weer lekker door te bomen, dit is de volgende bedenking die Wittgenstein maakt:

Wenn man fragt: “Ist das Erleben einer Bedeutung analog dem Erleben eines Vorstellungsbildes”, so meint man: ist der Unterschied nicht einfach der eines andern Inhalts? Nun, welcher ist der Inhalt des Vorstellungserlebnisses?

En dat gaat zo maar door en door.
En net als je (ik dus) de bedenking maakt: "nu is het welletjes geweest jongen", stuit je op een pareltje dat je (jij dus) aan het denken zet.

‘Was halb voll ist, ist halb leer; darum ist, was ganz voll ist, ganz leer.’ 

En ga je toch weer even verder.
En na ellenlange omzwervingen komt Wittgenstein weer bij Shakespeare terecht om te besluiten:

Mir kommt vor, seine Stücke seien, gleichsam, enorme Skizzen, nicht Gemälde; sie seien hingeworfen, von einem, der sich sozusagen alles erlauben kann. Und ich verstehe, wie man das bewundern und es die höchste Kunst nennen kann, aber ich mag es nicht. – Wer daher vor diesen Stücken sprachlos steht, den kann ich verstehen; wer sie aber bewundert, so wie man Beethoven etwa bewundert, der scheint mir Shakespeare mißzuverstehen.

 

 

It seems to me as though his pieces are, as it were, enormous sketches, not paintings; as though they were dashed off by someone who could permit himself anything, so to speak. And I understand how someone may admire this and call it supreme art, but I don’t like it. – So I can understand someone who stands before those pieces speechless; but someone who admires him as one admires Beethoven, say, seems to me to misunderstand Shakespeare

"Beethoven" lijkt mij de sleutel.
Waarom wordt Beethoven naar voor geschoven als het voorbeeld van hoogste kunst?
Is dat een kwestie van conventie?
Waarom Beethoven en niet een andere schrijver?"Sprachlos" lijkt mij de sleutel.
Sprakeloos.
Wittgenstein heeft geen woorden, lees: "geen andere motieven dan zichzelf", om Shakespeare te bewonderen.

Overigens, soms is het handig om een tekst volledig te lezen.
Het eerste citaat, soms is het handig om een tekst te herlezen, heb ik niet volledig weergegeven!

Ich brauche die Autorität eines Milton, um wirklich überzeugt zu sein. Bei diesem nehme ich an, daß er unbestechlich war. – Damit meine ich aber natürlich nicht, daß nicht eine ungeheure Menge Lobes ohne Verständnis und aus falschen Gründen Shakespeare gespendet worden ist und wird, von tausend Professoren der Literatur.

I need the authority of a Milton to be really convinced. In this case I take it for granted that he was incorruptible. – But of course I don’t mean to deny by this that an enormous amount of praise has been and still is lavished on Shakespeare without understanding and for specious reasons by a thousand professors of literature.

Milton schreef een gedicht "on Shakespeare" met daarin het volgende vers:

Dear son of Memory, great heir of fame,

What need’st thou such weak witness of thy name?

Waarom zou Shakespeare zo'n zwakke getuige van zijn naam nodig hebben?
Omdat duizenden professoren hem op valse gronden eer betuigen.

De voorbarige

 
De moordende achterflap.

Rik Torfs schreef een nieuw boek: "Waarheid".

Dat is een boek dat ik zeker zou willen lezen.
Als handelaar in waarheid heb ik een natuurlijke interesse voor wat anderen over waarheid schrijven.
En dan zeker wat publicerende auteurs over waarheid schrijven. Wie weet, ik zou er misschien wat van kunnen opsteken om er ooit mijn grote doorbraak mee te kunnen forceren.

Helaas, de achterflap heeft mijn goede voornemen meedogenloos verfrommeld als was het een stuk oud papier.



"Waarheid heeft vele betekenissen".
De vraag is of dat een waarheid is.
Dat wil ik uiteraard lezen. Ik ben op dat vlak gulzig als een uitgehongerde uitgever.
Zal die vraag aan bod komen?
Wat denkt u?
Denkt u dat het op basis van de verdere tekst op de achterflap aan bod zal komen?
Ik heb geen zin om op basis van een luttele 0,001 % kans (zelf berekend op basis van de meest recente prognose tabellen van Torfs) dat boek te gaan lezen.

Ik heb geen zin om een voorbarige auteur te lezen.
Ik heb geen enkele boodschap aan voorbarige feitelijke, wetenschappelijke, juridische, historische, religieuze of artistieke waarheid.
Het kan nooit meer zijn dan ijdele waarheid.

 

Sculpture: Daniel Popper, "True Nature".

 

Ramsey Nasr

 

Gisteren kreeg Ramsey Nasr de Arkprijs van het Vrije Woord.
Naar aanleiding van die uitreiking sprak hij een rede (Rede ?) uit.
Ik was er niet bij, maar las wel de licht bewerkte versie in de vorm van een essay. 

In dat essay wordt even geflirt met de "inherente" betekenis van het woord "vrij".

"Ik geloof in woorden die getoetst worden aan de werkelijkheid, die begrensd zijn en niet van alle inherente betekenis ontdaan kunnen worden."

"Ik ben tegen het vrije woord als het elke betekenis kan aannemen."

Het is een vreemde gedachte dat woorden een inherente betekenis zouden hebben.
Nog vreemder is de gedachte dat "vrij" als inherente betekenis "begrensd" zou hebben.

 

Sculpture: Judith Shea

Waar is de dichter gebleven?
De dichter die onbevreesd
- voor wie of wat zou hij moeten beven ? -
Vanop de barricaden voorleest:

Aanhoort 
MIJN 
woord.

 

De ignobele

 
De ignobel prijzen zijn uitgereikt.

"research that makes people LAUGH, then THINK" is het motto van de vereniging die Marc Abrahams oprichtte.

Zelf heb ik het meer voor "research that makes people THINK, then LAUGH"

Beste quote van het jaar:
"De tegenpartij heeft ook valabele argumenten."

    Sculpture: Yue MinJun, "Laughing man"

Lahav Shani

 

 

 Consternatie alom in de culturele wereld en ver daarbuiten.

 Het uitsluiten van de Israëlische dirigent Lahav Shani op het Gent Festival van Vlaanderen is een brug te ver. Dat zegt filosoof en professor Ethiek Ignaas Devisch van de UGent. Het Festival heeft het optreden van de dirigent met het Münchnen Philharmoniker geannuleerd, omdat het "te weinig duidelijkheid kan bieden over zijn houding ten opzichte van het genocidaire regime in Tel Aviv."
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/09/11/gent-festival-israelische-dirigent-lahav-shani-muenchnen/

Iedereen buitelt holderdebolder over elkaar heen om toch maar zijn licht te laten schijnen over deze zaak.
Met in het achterhoofd de idee dat we wel wat in een luxe positie vertoeven, je zal bijvoorbeeld maar in Gaza zitten, kan ik uiteraard niet achterblijven.

Waarom kies ik precies dit artikel uit de stortvloed?

Conclusie: elke zaak is anders en heeft een eigen kanttekening. "Toch kun je een grens stellen", zegt Devisch. "Zegt iemand dat hij achter de oorlog staat of zegt hij dat niet? In dat laatste geval hoef je geen represailles te nemen."

Omdat ik een voorliefde heb voor de begrenzer.
Met "elke zaak is anders" stel je een einde aan de discussie. Elk voorbeeld om op een contradictie in het discours te wijzen wordt bij voorbaat ontkracht: "maar dit is anders".

En toch, en toch.
Blijkbaar is er zoiets als een grens, een rode lijn zou je kunnen stellen.
Dit is de grens, de grens die je niet kan overschrijden op het risico van "inconsequent" te worden beschouwd. "Waarom hier wel en daar niet?".

De gestelde grens wordt altijd voorgesteld als een "duidelijkheid".
Terwijl dat natuurlijk niet zo is.
Meestal wordt er omwille van de duidelijkheid een woord weggelaten.
In dit geval is dat het woord "voldoende".

 

Heeft Lahav Shani zich voldoende gedistantieerd van de oorlog of niet?
Is "zeggen dat je niet achter de oorlog staat" voldoende om zich te distantiëren van de oorlog of niet?
De grens blijkt altijd wel voldoende wazig om ze in vraag te stellen.

 

 Dat alles om even een grote kunstenaar in herinnering te brengen:

Wir haben die Kunst, damit wir nicht an der Wahrheit zu Grunde gehen.
Friedrich Nietzsche.

P.S. Blijkbaar is de grens tussen "ik trek de rode lijn" en "de rode lijn is overschreden" flinterdun.

 

 

    Het gedicht van de liefde
    sukkelde
    onbedoeld
    in de kier

    "Zou ik het er niet proberen uit te vissen?",
    dacht ik
    "en dan gelijk de woorden wat afstoffen".

    Ach wat zou het ook,
    want

    Het gedicht van de liefde
    staat
    niet
    op papier

De twijfelaar

 
De twijfelaar.

Het bed geeft rust.

Ooit
was het bed een kersenbloesem.
Een bloei van nauwelijks een week,
om dan plaats te maken voor
de kers,
de pit,
de kerselaar,
het bed.

Nooit
ben ik zekerder
van wat ik wil
dan in die twijfelaar.
Omdat allicht
de bloesem
nog in dat bed ligt.