De nuancist

Er is nood aan een meer genuanceerde visie, zowel voor minderheden als voor de meerderheid

Patrick Loobuyck is hoogleraar levensbeschouwing (UA), gastprofessor politieke filosofie (UGent) en opiniemaker voor De Morgen.

24 november 2016

25 jaar na Zwarte Zondag: hebben we vooruitgang geboekt in de discussie over diversiteit, samenleven, populisme en extreemrechts? Te weinig. Er is een en ander geëvolueerd, maar niet ten goede.

Eerste evolutie: politici, journalisten en waarnemers zijn het onderling steeds minder eens over de wenselijkheid van een cordon. Journalist Joël De Ceulaer (DM 19/11) noemt het mediacordon nu een vergissing en ook academici twijfelen. Jos Geysels (DM 22/11) en politiek filosoof Stefan Rummens blijven het idee van een politiek cordon sanitaire verdedigen. Velen blijven verward en verweesd achter.

Tweede evolutie: het debat is erg gefocust geraakt op dé islam. Islampessimisten als Wim Van Rooy zijn er rotsvast van overtuigd dat de islamisering een gigantisch probleem is (DM 23/11). "Moslims hangen een gevaarlijk nazistische ideologie aan. Het zou beter en veiliger zijn mochten we niet met hen moeten samenleven." Islamoptimisten fietsen dan weer om de problemen heen die de islam in zich draagt. Geen kritisch, negatief woord over de islam in het interview met Nadia Fadil (DM 24/11). Zij herleidt de problematiek van de multiculturele samenleving vooral tot racisme en discriminatie.

Van Rooy, Dewinter en anderen zeggen dat moslims hier niet thuishoren en hier niet kunnen integreren. Fadil, Abou Jahjah en co. benadrukken vooral dat moslims hier niet als gelijke burgers worden behandeld en hier niet mogen integreren en participeren. Volgens Fadil lezen we voortdurend, maar ten onrechte, 'dat de islam het probleem is'. Volgens Van Rooy lezen we daarentegen nooit dat de islam het probleem is (vandaar zijn boektitel: Waarover men niet spreekt). Een vastgelopen stellingenoorlog waarin beide partijen slechts de eigen helft van de werkelijkheid willen zien.

Derde evolutie: het succes van Donald Trump, Marine Le Pen, Nigel Farage en Geert Wilders maakt van Zwarte Zondag klein bier. Nog minder dan 25 jaar geleden is er een antwoord op populisme. En ook hier tekent zich een stellingenoorlog af met eenzijdige standpunten.

Vorige week schreef ik dat het Pietenpact de perceptie voedt dat de weldenkende elite haar wereldvreemde multiculti-agenda door de strot van de gewone mens wil duwen (DM 15/11). Het leverde me een nieuwe werkplek op, las ik op sociale media: de WIT, de Weldenkende Ivoren Toren. Van daaruit schrijf ik, op kosten van de gemeenschap, belerende en betweterige stukken zonder voeling met de realiteit.

Hoe durfde ik immers over 'perceptie' te spreken?! "Volk versus elite is geen populistisch denkbeeld, maar de re-a-li-teit. Wie die tegenstelling in twijfel trekt, is niet van deze wereld." Zie ik dan niet dat we al jaren worden geregeerd en gemanipuleerd door een politiek correcte elite? De politiek, het onderwijs, de media, de culturele centra en het middenveld - ze worden allemaal beheerst door een links-progressieve agenda. Migranten en vooral moslims worden ontzien. Vlamingen daarentegen worden voortdurend van racisme beticht. En in plaats dat de nieuwkomers zich integreren, zijn het de Vlamingen die hun eigen cultuur moeten aanpassen. Niet het onverdoofd slachten wordt aangepakt, wel onze Zwarte Piet. En straks eten we met zijn allen halal...

Vox populi

Ziehier de analyse van de populisten: de machtsverhoudingen maken dat wat echt in de samenleving leeft niet aan de oppervlakte komt. Want diegenen die verzet aantekenen tegen de hegemonie van de weldenkende maar corrupte elite worden meewarig aan de kant gezet. Naar de vox populi wordt niet geluisterd, de gewone man is van de macht uitgesloten.

Maar dat is buiten de verkiezingen gerekend. "The times they are a-changin'", zo citeerde Filip Dewinter de kersverse Nobelprijswinnaar Literatuur in de Kamer. Nu Trump verkozen is en de brexit gestemd, is de tijd daar voor de opstand tegen de elite en de emancipatie van het volk. En hoop doet leven, want in Europa zijn Le Pen, Wilders, Alternative für Deutschland, Vlaams Belang en andere rechts-populistische partijen in opgang.

Dit soort analyses horen we dagelijks. Het gevaar bestaat dat we ze nog gaan geloven ook. Als leugens lang genoeg worden herhaald, worden zij vanzelf de waarheid. Nochtans valt er op de tegenstelling volk-elite ontzettend veel af te dingen. Ze is simplistisch schematisch en verdonkeremaant een veel complexere werkelijkheid. Zowel het volk als de elite is over heel wat thema's intern verdeeld. Zelfs het Vlaams Belang heeft een extreemrechtse en een zeer extreemrechtse vleugel. De categorieën 'homogeen volk' en 'weldenkende elite' zijn ongedefinieerde constructies. Handig om electoraat te mobiliseren, maar weinig accuraat om de werkelijkheid te begrijpen. Bovendien is populisme een belangrijk signaal, maar biedt het geen realistische oplossingen.

Spiegelbeeld

Om de populisten in het ongelijk te stellen, proberen velen al jaren de werkelijkheid anders te reconstrueren. In spiegelbeeld. Het stuk 'De tirannie van de meerderheid' van Joël De Ceulaer (DM 19/11) is een sprekend voorbeeld. Hij mocht ongetwijfeld op applaus rekenen van mensen als Dyab Abou Jahjah en andere antiracisme-activisten.

Er bestaat een linkse kerk waar zijn analyse bon ton, ja bijna dogma is. Ze gaat als volgt. We worden helemaal niet door een weldenkende elite geregeerd. Integendeel. De angst voor populisten en extreemrechts heeft ertoe geleid dat mainstreampartijen hen zijn achternagelopen en hun discours en standpunten hebben overgenomen. Plat op de buik. Kijk maar naar het islamdebat, waar de islamkritiek de bovenhand heeft. Niet weldenkend links, maar populistisch rechts zwaait indirect al jaren de plak en bepaalt de politieke agenda. Hierdoor wordt racisme niet aangepakt, maar weggerelativeerd. Niet de etnisch culturele minderheden, maar de bange blanke Vlamingen worden gepamperd.

Tijd dus om de rug te rechten en ermee te stoppen de potentieel racistische kiezers naar de mond te praten. Iedereen moet inburgeren in de superdiversiteit, de bedenkers van het Pietenpact mogen niet plooien en laat ons eindelijk werk maken van de strijd tegen het racisme, dat heel diep in de Vlaamse aard, samenleving en instituties zit ingebakken.

Deze framing is even eenzijdig, dualistisch en beperkt als de populistische. Er zijn momenten dat de Vlaming werd ontzien, maar er zijn net zo goed momenten waarop de moslimgemeenschap en de nieuwkomers werden ontzien.

Waarom hebben we gewacht tot in 2003 om een inburgeringsdecreet te stemmen? Waarom is het onverdoofd slachten anno 2016 nog steeds niet verboden? Waarom heeft men de problematische toestanden in het joodse onderwijs niet aangepakt? Waarom durfde men na de invoering van de snel-Belgwet in 2000 jarenlang geen integratievoorwaarden te koppelen aan de nationaliteitsverwerving? Waarom heeft men zo lang geaarzeld om de huwelijksmigratie beter te managen? En laat ons eerlijk zijn: welke ouder zag zijn kind thuiskomen van school met de mededeling dat de leerkracht sympathie had voor Trump?

Het valt niet te ontkennen dat een minimale vorm van weldenkendheid de overhand heeft in de boodschappen die de sociaal-culturele sector, bepaalde media en het onderwijs uitdragen. Dat is niet erg, maar we zijn er ons maar beter goed van bewust.

En: populisme heeft soms de verdienste thema's op de politieke agenda te zetten die vele mensen beroeren maar door de mainstreampolitici niet worden opgepikt of bewust worden vermeden. Migratie, diversiteit, islam en Europese integratie zijn daar voorbeelden van.

Nuance

Bij het lezen van de populistische analyse voelen de etnisch-culturele minderheden zich verongelijkt. Bij het lezen van De Ceulaer voelt de autochtone Vlaming zich verongelijkt. Terecht. De realiteit is complexer en de problematiek verdient beter. Laat ons een discours zoeken dat tegemoetkomt aan ieders zorgen. Ik geef hier enkele voorzetten.

Natuurlijk is racisme niet relatief, maar heb er ook oog voor dat de term vaak gratuit als conversatiestopper wordt gebruikt, bijvoorbeeld om islamcritici de mond te snoeren of om kritiek op storend gedrag van jongeren van Marokkaanse afkomst af te blokken. Natuurlijk zijn er mechanismen van discriminatie waar mensen met een vreemde naam op botsen, maar in plaats van de blanke Vlamingen te culpabiliseren, moeten ze worden geïnformeerd en begeleid, zodat die mechanismen minder impact krijgen. Wijs bovendien ook op de bestaande kansen en doorprik de slachtoffercultuur waarin etnische minderheidsgroepen zich weleens wentelen. Racisme, discriminatie en wij-zijdenken zijn bovendien des mensen en als dusdanig ook aanwezig bij minderheidsgroepen. Dat moet evengoed worden geproblematiseerd.

Natuurlijk brengen verandering, diversiteit en globalisering onrust, angst en onzekerheid met zich mee. Doe daar niet politiek correct meewarig over. Zet de onwennigheid met migranten niet zomaar weg als xenofobie, zoals Bob Cools dat in zijn interview deed (DM 21/11). Maar buit die angst ook niet op een populistische manier electoraal uit. Maak duidelijk dat die onrust normaal is en ga samen zoeken hoe die het best kan worden ontmijnd.

Natuurlijk vergt de diversiteit een inspanning van Vlamingen, maar leg uit dat die inspanning niet impliceert dat ze die zaken waaraan ze gehecht zijn zomaar zullen moeten opgeven. Leg uit dat ook nieuwkomers een inspanning moeten doen om zich onze maatschappelijke cultuur, taal en omgangsvormen eigen te maken. Leg ook aan nieuwkomers uit dat de uitnodiging om hier Nederlands te leren geen vraag is om zich te assimileren. De inburgeringseis is geen uiting van misplaatst nationalisme, maar een manier om de samenleving hier leefbaar te houden, het sociaal weefsel sterk genoeg te houden en henzelf ook optimale participatiekansen te geven. Als we willen dat de integratie lukt, moet de hele samenleving op haar verantwoordelijkheid worden aangesproken. Niet alleen de zogenaamde bange blanke man die De Ceulaer noemt, maar ook niet alleen de zogenaamde integratie-onwillige nieuwkomer die Dewinter noemt.

En inzake terreur: in plaats van eenzijdig de islam te viseren, zoals populisten doen, of de islam te verzwijgen, zoals de politiek correcte president Obama dat deed, probeer de juiste relatie tussen terreur, IS en islam te benoemen. Ja, IS heeft met islam te maken. Nee, IS vertegenwoordigt niet de hele moslimgemeenschap en de meeste moslims hangen de radicale IS-ideologie niet aan.

Worden we geregeerd door de weldenkende elite? Nee. Worden we geregeerd door de tirannie van de meerderheid? Nee. Er is nood aan een meer genuanceerde visie die recht doet aan de problemen en uitdagingen die samenleven in diversiteit met zich meebrengen, zowel voor minderheden als voor de meerderheid. Denkschema's die maar de helft van de realiteit en de problemen belichten, laten we beter achterwege.

http://www.demorgen.be/opinie/er-is-nood-aan-een-meer-genuanceerde-visie-zowel-voor-minderheden-als-voor-de-meerderheid-b0b6b3d2/

De genuanceerde visie.

Hebt u al ooit een artikel gelezen waarin de visie van de tegenstander als "genuanceerd" wordt omschreven en de eigen visie als "niet genuanceerd"?

Ik zal er geen twijfel over laten bestaan: Fuck nuance.
Dit is geen genuanceerde visie.

Ik heb een probleem met nuance.

Ik heb een probleem met nuance en wel hierom:  De categorie "nuance" is een ongedefinieerde constructie.
Dat is een nogal flauwe analogie van mijn kant.
Laten we er gemakshalve van uitgaan dat de auteur "genuanceerd" gebruikt in de betekenis van "met zin voor (subtiel) onderscheid". Soms is het gemakkelijker om iemand woorden in de mond te leggen die hij niet uitgesproken heeft dan het verwijt van vaagheid te gebruiken.

Stel dat een vraag beantwoord wordt met "Ja" of "Nee", hoeveel ruimte is er dan nog voor nuance?

Ik geef hier enkele voorzetten.

Worden we geregeerd door de weldenkende elite? Nee.

Worden we geregeerd door de tirannie van de meerderheid? Nee.
Van zodra iemand de pen ter hand neemt stopt hij met het onderscheid te maken.
Het is aan de lezer te achterhalen op welk moment hij gestopt is.

Zo wou ik ooit een essay schrijven over de boom.
Met zin voor nuance weliswaar.
Dus koos ik mij een bos uit.
Het was het bos dat grenst aan mijn tuin.
Maar een bos is uiteraard geen boom.
Ik koos voor een ietwat alleenstaande eik.
Ik bestudeerde de eik zeer grondig.
Het zou een genuanceerd essay over de boom worden. "Genuanceerd" in de betekenis van "doordacht".
Ik bestudeerde de eik zeer grondig, maar net toen ik dacht dat ik de essentie van de eik wel gevat had, stak er een briesje op en waaiden er enkele bladeren van de eik weg.
"Gelukkig maar dat ik zo grondig ben", bedacht ik mij toen ik even in het gras ging zitten, "of ik had deze nuance gemist".