zaterdag 7 december 2013

Anton Pannekoek




http://www.knack.be/nieuws/belgie/sp-a-de-partij-van-het-perfecte-kapitalisme/article-opinion-118916.html

De SP.A heeft medio 2013 een nieuwe beginselverklaring aangenomen, "Het Vlaanderen van Morgen", en het congres van 7 december 2013 brengt daar de nodige toelichting en verklaring bij aan. Wat opviel in de publieke uitspraken eerder dit jaar was hoe graag de prominente SP.A-ers zichzelf weer links noemden, en zelfs af en toe het woord 'socialistisch' in de mond namen. De 'linkse bocht' van voorzitter Tobback Junior werd uitgebreid besproken in de media, en ook nu lijken veel commentatoren het erover eens dat de SP.A na decennia vervreemding van de gewone man alweer driftig op jacht gaat op diens stem in mei volgend jaar.
De beginselverklaring van juni dit jaar vervangt een oudere verklaring, de Verklaring van Quaregnon. Die beginselverklaring dateerde van 1894, en men kan aannemen dat een hedendaagse partij wel zin heeft in een tekst die niet gesteld is in de hoekige termen van de arbeidersbeweging van het einde van de 19de eeuw. Een tekstuele opfrissing van de politieke basis van de sociaaldemocraten was ook echt wel nodig, en was al herhaaldelijk ondernomen tijdens de ideologische congressen van de laatste halve eeuw. Met deze nieuwe beginselverklaring gaat de SP.A evenwel veel verder dan bij vorige oefeningen. De verandering situeert zich nu niet aan de oppervlakte van de teksten - de "communicatie" - maar in de ideologische diepten ervan.
Om een lang verhaal niet nodeloos langer te maken: de SP.A begraaft nu elk spoor dat kan leiden naar socialisme pur sang, en verklaart zichzelf tot de partij van het perfecte kapitalisme.
Quaregnon was een robuuste socialistische tekst die volledig werd gedragen door idealen van universele vrijheid en gelijkheid, kordaat antikapitalistisch was (artikel 3: "De verwezenlijking van dit ideaal brengt natuurlijk de verdwijning mede van het kapitalistisch stelsel, dat de maatschappij in twee noodzakelijk vijandige standen verdeelt: de eene die, zonder werken van den eigendom kan genieten; de andere die verplicht is een deel zijner voortbrengst aan de bezittende klasse af te staan"), publiek eigendom als norm stelde en privaat eigendom als uitzondering aanstipte en duidelijk aangaf dat socialisme geen zaak was van knutselen aan het bestaande systeem, maar wel van de omverwerping ervan en de vervanging ervan door een heel andere, niet-kapitalistische samenleving.
Wie "het Vlaanderen van Morgen" leest merkt iets heel anders. De SP.A beweert in die tekst dat precies het sociaaldemocratische gedachtegoed - een betere herverdeling van de rijkdom, een meer faire samenleving - de slechte kantjes van het kapitalisme zullen afvijlen. Immers, zo is de redenering, als mensen arm zijn consumeren ze niet; neoliberalen zien dat over het hoofd waardoor ze hun eigen kapitalisme in de problemen brengen; de sociaaldemocratie zorgt voor een gebalanceerd kapitalisme waarin de ondernemer winsten kan maken omdat de goed betaalde arbeider vlot mee kan consumeren.
De sociaaldemocratie gaat hier niet in de aanval tegen het kapitalisme, ze beweert het kapitalisme te vervolmaken. Daar kan zelfs Karel Van Eetvelt niet tegen zijn.
Van Eetvelt zal zich ook wel kunnen vinden in de manier waarop de SP.A in haar nieuwe beginselen spreekt over werklozen en andere steuntrekkers. Ja, steun is nodig en fair, maar enkel wanneer de steuntrekker blijk geeft van een actieve inzet om uit de bijstand te raken. Het neoliberale vertoog van rechten en plichten, van individuele verantwoordelijkheid en beschuldiging van de slachtoffers van de economische conjunctuur, is nu een van de beginselen van de Vlaamse sociaaldemocratie geworden.
De beginselverklaring ziet het als de grootste verwezenlijking van de sociaaldemocratie, en als finale bewijs van haar historische gelijk, dat de arbeidersklasse vervangen is door een welvarende middenklasse, waardoor het 'volk' niet langer bestaat uit kromgewerkte proleten maar wel uit fermettebewoners met een Opel op de oprit en aandelen in dynamische bedrijven.
Zo ook de sociaaldemocratische elite. En daar waar Quaregnon nog sprak van het primaat van publieke eigendommen is het ironisch dat de SP.A haar nieuwe beginselverklaring bespreekt op een moment dat een van haar boegbeelden onder vuur ligt omdat zijn activiteiten in de private sector de schijn van belangenvermenging geven. Het perfecte kapitalisme en de perfecte kapitalist zijn dus alsnog vage categorieën en nog lang niet gerealiseerde idealen.
De 'linkse bocht' van de partij zal dan ook misschien indruk maken op zij die zich weten te vinden in een voornamer en iets minder ruig kapitalisme. Allicht is dat ook het electoraat dat Tobback, Vande Lanotte en anderen aan een saturatiebombardement van verkiezingspropaganda zullen onderwerpen. De linkerzijde zal echter minder onder de indruk zijn van de partij die zich nu als de levensverzekeraar van het kapitalisme opwerpt, eerder dan als de gesel ervan. Links zal de SP.A dan ook spoedig als een rechtse, eerder dan linkse partij bestempelen. En citaten uit "Het Vlaanderen van Morgen" zullen volstaan als argumenten.

De beginselverklaring.
Het blijft een "gefundenes Fressen" voor de columnist.
Een beginselverklaring is nietszeggend.
Een beginselverklaring is nietszeggend omdat woorden nietszeggend zijn.
Het is te zeggen, woorden hebben geen intrinsieke betekenis, woorden hebben de betekenis die u en ik er aan geven. En af en toe is dat niet dezelfde betekenis.
Jan Blommaert weet dat. Hij is professor taal.
Zo steigert hij als hij het etiket extreem-links wordt opgekleefd.
Wat is extreem?
"Extreem is de betekenis die de gebruiker er aan geeft." zal Jan Blommaert betogen.
Maar doet hij dat consequent?

Laten we er geen doekjes om winden. Jan Blommaert is PVDA militant.
En wat wil het toeval?
De PVDA is een beginselvaste partij.
"In het hoofdstuk "Beginselvaste partij" van haar 8ste congres, geeft de partij haar marxistische visie, haar strategie en haar perspectief op een maatschappij zonder uitbuiting, haar partijopvatting."
(Even een steek onder water: de volledige beginselverklaring kan je blijkbaar alleen "kopen")

"Wij streven naar een objectieve en wetenschappelijke houding. Wij vertrekken van de actuele ontwikkelingen in de wetenschap.Wij proberen natuur, mens en maatschappij te begrijpen zoals ze "zijn". Wij zoeken geen verklaring buiten de werkelijkheid.
Natuur, mens en maatschappij zijn in voortdurende verandering en ontwikkeling. De wereld beweegt."

Mooi spanningsveld is dat.
"Zijn" enerzijds en "bewegen" anderzijds.
Het ideaal van Jan Blommaert, het ideaal van de PVDA, het ideaal van het marxisme is een klasseloze maatschappij.
Weg met de strijd tussen de bezittende klasse en de werkende klasse.
Wat is de bezittende klasse en wat is de werkende klasse?
Behoort de werkloze tot de werkende klasse? Behoort de erudiete Jan Blommaert tot de werkende klasse? Behoort de arbeider met enkele aandelen (ik ken er toch heel wat) tot de bezittende klasse?
Deze vragen kunnen afgedaan worden als "irrelevant". De maatschappij is immers in voortdurende verandering en ontwikkeling. De werkende klasse krijgt vandaag een andere invulling dan in de periode van Marx.
Ik kan best leven met deze kritiek. Het onderscheid tussen de bezittende klasse en de werkende klasse ontstaat door ze te benoemen.
Maar dat is best een gevaarlijk scenario.
Hoe ontstaan klassen?
Indien de natuur, de mens en de maatschappij in voortdurende verandering en ontwikkeling zijn, dan ontstaan klassen alleen door ze te benoemen.
De analyse "klassen ontstaan door het kapitalistisch systeem" wordt dan "irrelevant".

"De plaats, die de menselijke geest in het historisch-materialisme inneemt, vormt het meest bestreden en minst begrepen punt in deze leer. Dit ligt voor een deel wel aan de formulering. Een formulering is een harde, precieze begripscombinatie, en zoals een zuiver begrip nooit de rijke veelheid van de werkelijkheid kan weergeven, zo kan een formulering nooit de veelzijdige samenhang in de werkelijke wereld uitdrukken. Wie zich alleen aan de formulering houdt, kan in subtiele uitpluizing der begrippen, zonder het te merken, steeds verder van de levende werkelijkheid afdwalen. Wie het historisch materialisme (HM) wil kennen, moet steeds de formulering beschouwen als korte regel om de betrekkingen in de werkelijkheid te begrijpen."
Anton Pannekoek.

Indien Jan Blommaert dit advies ter harte neemt zal hij moeten toegeven dat de citaten uit "Het Vlaanderen van Morgen" altijd citaten zullen blijven en nooit argumenten zullen worden.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten