Laszlo Kosolosky

Experten op de beklaagdenbank 16 / 03 / 2012

De Koppen XL reportage van dinsdag 6 maart behandelde de vraag of experten wel steeds zo deskundig zijn? Het werd al gauw duidelijk dat in tal van disciplines zoals economie, wijnproeven en kunst expertise moeilijk te definiëren valt en dat experten er vaak niet in slagen om te doen wat van hen verwacht wordt, namelijk deskundig zijn. In dit stuk wil ik dieper ingaan op de kwestie door naast het aanreiken van een bruikbare definitie van expertise, kort uiteen te zetten waarom een beroep doen op experten nu eenmaal een vereiste blijft.

Vaak hangt de definiëring van het concept ‘expert’ af van de specifieke context, maar academische literatuur identificeert drie terugkerende kenmerken. Ten eerste moet een expert beschikken over een grote hoeveelheid kennis over het reilen en zeilen binnen zijn of haar studiegebied. Ten tweede moet een expert een bijdrage kunnen leveren aan de discussies binnen zijn of haar onderzoeksveld. Ten derde moet een expert beschikken over wat traditioneel omschreven wordt als ‘tacit knowledge’ of onbewuste/ontastbare kennis als een vorm van individuele kennis die moeilijk overdraagbaar is naar andere personen via spraak en schrift. Een soort ‘Fingerspitzengefühl’ als het ware.
Domeinen
Expertise verwijst dus naar de karakteristieken, vaardigheden en kennis die experten onderscheiden van leken en minder ervaren personen. In sommige domeinen kunnen we spreken van objectieve criteria voor het bepalen van expertise, aangezien experten in staat zijn hun deskundigheid te demonstreren. Zo zullen grootmeesters bijna altijd schaakspelletjes winnen tegen vrijetijdschakers, medische specialisten zullen met grotere waarschijnlijkheid een correcte diagnose kunnen stellen dan eerstejaars studenten geneeskunde, en professionele musici kunnen stukken brengen op een meer verfijnde manier dan de recreatieve muzikant.
In andere domeinen is het moeilijk voor leken om experten te identificeren en bijgevolg vertrouwen wij vaak op het oordeel van collega’s in hetzelfde domein bij het toedichten van expertise. Daar knelt nu net het schoentje. Zo zijn personen die erkend worden door hun collega’s als experten niet altijd in staat betere oordelen te vellen. In sommige gevallen zijn zij zelfs niet beter dan leken in het volbrengen van expertisetaken, zoals aandeelkoersen anticiperen of weersvoorspellingen maken.
Daarnaast zijn er verscheidene domeinen waarin experten verschillen van mening en inconsistente aanbevelingen maken. Zo geven economische experten vaak tegenstrijdig advies voor het aan- of verkopen van eenzelfde aandeel. Een studie toont bijvoorbeeld aan dat aanbevelingen van experten soms verder van elkaar verwijderd staan dan de aanbevelingen van minder ervaren personen. Zoals blijkt uit onderzoek hebben experten vaak geen bewezen staat van dienst nodig om hun expertise te verantwoorden. Vaak volstaat het zich een bepaald imago toe te dichten dat uitwendig blijk geeft van zelfvertrouwen. Het gaat zelfs zo ver dat men beroep blijft doen op deze ‘experten’, ongeacht hun foute beslissingen in het verleden.
Experten blijven nodig
Als experten vaak niet zo deskundig zijn, waarom zouden we dan nog een beroep moeten doen op experten? Ik geef alvast twee redenen waarom wel.
Enerzijds kunnen mensen onmogelijk voor elke bewering die zij aanvaarden een heldere argumentatie op poten zetten. Het is juist omwille van dit gebrek aan energie, tijd en middelen dat wij genoodzaakt zijn een beroep te doen op experten, ook al kunnen zij zich vergissen. Wanneer men bijvoorbeeld meer wil weten over de toestand van ons klimaat kan men enkele verslagen van het ‘Intergovernmental Panel on Climate Change’ (IPCC) doornemen. Dit vereist geen moeizame analyse van complexe wetenschappelijke data zoals ijsstalen en intensiteitsmetingen van de zon, maar stelt ons toch in staat om een gefundeerde mening te vormen over klimaatevolutie.
Anderzijds kunnen experten erop toezien dat de toegenomen specialisatie geen vervreemding voor leken meebrengt. Om bij het klimaatvoorbeeld te blijven: met het advies van organisaties als het IPCC zijn wij quasi verplicht om na te denken over de mogelijke gevolgen van klimaatverandering, waaronder droogte en stijging in zeeniveau. Deze mogelijkheid tot sensibilisering en bewustmaking is een noodzakelijk aspect van expertise.
Fouten
Belangrijke opmerking hier is dat kennis op zich feilbaar is, net zoals de oordelen die beroep doen op deze kennis. Bijgevolg kunnen ook experten zich vergissen. Deze vaststelling hoeft niet fatalistisch in de oren te klinken, maar roept ons op een beredeneerd, gegrond vertrouwen in experten op te bouwen in plaats van blindelings hun oordelen voor waar aan te nemen. Zoals de reportage liet uitschijnen is het belangrijk op te letten voor experten die claimen over ‘de waarheid’ te beschikken, juist omdat zij niet passen in het hierboven beschreven scenario. Nuancering en voorzichtigheid zijn eigenschappen die een expert sieren.
De expertisemarkt roept echter om mensen die als een ‘deus ex machina’ eenduidige, onfeilbare oplossingen en suggesties kunnen aanbrengen, wat dan weer haaks staat op de concrete invulling van expertise, namelijk expertise als opgebouwde kennis en verkregen ervaring die de deskundige idealiter in staat moet stellen genuanceerdere en beter beredeneerde opinies te geven over zijn of haar expertisegebied dan niet-experten. Het handhaven van een (zelf)kritische houding voor zowel expert als leek staat hier centraal als we realiseren dat we moeten roeien met de riemen die we hebben.
Laszlo Kosolosky
(De auteur is als onderzoeker verbonden aan het Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie, Departement Filosofie en Moraalwetenschappen, Universiteit Gent. Hij werkt aan een doctoraat over de rol en verantwoordelijkheid van experten in de democratie.)

http://opinie.deredactie.be/2012/03/16/experten-op-de-beklaagdenbank/

"Belangrijke opmerking hier is dat kennis op zich feilbaar is, net zoals de oordelen die beroep doen op deze kennis. Bijgevolg kunnen ook experten zich vergissen. Deze vaststelling hoeft niet fatalistisch in de oren te klinken, maar roept ons op een beredeneerd, gegrond vertrouwen in experten op te bouwen in plaats van blindelings hun oordelen voor waar aan te nemen."

Zit zijn zonder zwijfel zelangrijke zinnen.
Ziet zomaar zertrouwen, zaar zen "zeredeneerd, zegrond zertrouwen"!
Zegrond zaarin? Zonder zwijfel zegrond zin zennis! Zeredeneerd zop zasis zan zennis!
Zelaas! Zennis zis zeilbaar.

Vanuit mijn positie heb ik voortdurend zicht op praktijken die ik met een metafoor zou durven omschrijven als "periodieke onthouding".
Nu eens bestaat de kennis en dan weer niet.
Periodieke onthouding bij wetenschapsfilosofen heeft meer iets weg van coïtus interruptus.
Helaas, In de praktijk wordt tot 15-40% van de vrouwen uit paren die alleen met coitus interruptus werken binnen 1 jaar toch zwanger.
Dat is "kennis".
http://nl.wikipedia.org/wiki/Coitus_interruptus